Czym są blizny?

Podczas urazów może dochodzić do naruszenia warstw skóry. W konsekwencji tego powstaje rana, która w naturalnym procesie gojenia przechodzi na samym końcu w fazę tworzenia się blizny. Jeśli jest to rana płytka, zazwyczaj nie pozostawia widocznego śladu na skórze. Jednak kiedy uszkodzona zostaje warstwa skóry właściwej, blizna sięga na tyle głęboko, że zazwyczaj pozostaje z nami na długo. Blizny mogą być płaskie, lub wypukłe oraz w kolorze od czerwonego, przez brązowy do białego [1].

Jakie są przyczyny powstawania blizn?

Przyczyny powstawania blizn mogą być różnorodne. W przypadku blizn hipertroficznych i bliznowców, przyczyną ich powstania jest zwiększone tempo wymiany naskórka oraz wzmożona produkcja kolagenu. Blizny te częściej występują u osób młodszych, w wieku od 11 do 30 lat. Przyczyny powstawania blizn przerostowych i bliznowców nadal nie są dokładnie znane. W początkowych fazach gojenia rany, wszystkie blizny wyglądają prawidłowo i podobnie, jednak różny jest czas powstawania zaburzeń gojenia od momentu urazu.

Blizny mogą również powstawać w wyniku interwencji leczniczych, takich jak usunięcie zmiany skórnej, oraz wskutek zapalenia, operacji lub urazu. Trądzik młodzieńczy może także prowadzić do powstania blizn, głównie w wyniku wyciskania zmia  trądzikowych [8,9].

Jak powstają blizny?

Po urazie kolejne warstwy skóry zaczynają się odnawiać. W przypadku małych ran trwa to krótko i nasz organizm jest w stanie wytworzyć kolejne warstwy skóry, które nie różnią się od tkanki, która nie została naruszona. Jednak w przypadku większych ran może wytworzyć się blizna. Proces powstawania blizny obejmuje tworzenie się dobrze unaczynionej tkanki w miejscu urazu. Dzięki naczyniom zewnętrzne warstwy nowego naskórka wysyłają informacje do organizmu, który reaguje, produkując nowe cząsteczki kolagenu. Kolagen odkłada się w miejscu rany, tworząc strukturę, którą bardzo ciężko usunąć [1,4].

Jakie są rodzaje blizn?

Blizny różnią się od siebie i wiele zależy od tego, w jaki sposób powstały. Możemy wyróżnić następujące:

• Cienkie i proste — najczęściej spotykane zmiany, które są efektem, np. przecięcia skóry w trakcie zabiegów chirurgicznych bądź skaleczeń. Zwykle nie bolą, ale mogą swędzieć przez kilka miesięcy. Proces ich zanikania może trwać nawet dwa lata, jednak nie znikną całkowicie. Pozostanie zauważalna linia, którą będzie różnić się od otaczającej tkanki.
• Bliznowce — są efektem nadprodukcji kolagenu nawet po zagojeniu się rany. Takie blizny są przerośnięte, wystają ponad skórę i mogą być zaczerwienione bądź przyciemnione względem otaczającej tkanki. Bliznowce pojawiają się nie tylko w obrębie uszkodzonej skóry, ale również zdrowej, otaczającej ją tkanki. Powodują swędzenie i ból, a jeśli są umiejscowione w okolicach stawów, to mogą ograniczać ruchy.
• Hipertroficzne — podobne do bliznowców, jednak pojawiają się tylko w obrębie uszkodzonej tkanki.
• Atroficzne (zanikowe) — obserwujemy je jako wgłębienie skóry. Powstają w efekcie ubytku tkanki tłuszczowej lub mięśniowej pod raną. Często są efektem trądziku lub ospy wietrznej.
• Rozstępy — nie można zapominać, że to też blizny. Pojawiają się w efekcie nagłego rozciągania skóry, np. spowodowanego ciążą lub szybkim przybieraniem masy mięśniowej [2,3].

Zapobieganie bliznom. Czy warto martwić się blizną jeszcze przed jej powstaniem?

Najlepiej, jeśli o bliźnie zaczniemy myśleć jeszcze przed jej pojawieniem się. Oczywiście nie jest to zawsze możliwe, jednak powinniśmy o tym pamiętać przy zabiegach operacyjnych. Dużo zależy od chirurga, gdyż to on powinien dobrać sposób cięcia tak, aby pasował do lokalnego napięcia skóry. Ważne jest również odpowiednie zamknięcie rany. Prawidłowo dobrana ilość, głębokość i napięcie szwów jest niezbędne, aby rana się nie rozeszła. Nieprawidłowości na tym etapie mogą prowadzić do powstania nieestetycznej blizny. Czasami niestety trudno zastosować te reguły do blizn umiejscowionych w okolicach narażonych na większe napięcie, np. okolicy naramiennej czy mostkowej [5,6].

Co wpływa na wygląd blizny?

Wiele czynników może wpłynąć na wygląd blizn. Oto niektóre z nich:

• Wiek pacjenta: blizny u osób starszych zwykle są mniej widoczne niż u osób młodszych.
• Miejsce powstania blizny: blizny na skórze, która jest napięta lub ruchoma, takie jak blizny na stawach lub twarzy, zwykle są bardziej widoczne.
• Genetyka: niektórzy ludzie są bardziej skłonni do tworzenia blizn niż inni. To może być spowodowane zmienioną metryką ziarniny, zaburzeniami w produkcji kolagenu lub zarządzaniem procesem odpowiedzi immunologicznej na uszkodzenia skóry.
• Stosowanie pewnych leków: niektóre leki, takie jak kortykosteroidy, antybiotyki i leki przeciwpadaczkowe, mogą wpływać na proces gojenia i wpływać na wygląd blizn.
• Palenie tytoniu: palenie tytoniu może wpływać na proces gojenia rany i zwiększać ryzyko powstawania blizn przerostowych i keloidów.
• Narażenie na promieniowanie UV: narażenie skóry na promieniowanie UV może przyspieszyć proces starzenia skóry i wpłynąć na wygląd blizn.
• Infekcje: zakażenia ran mogą wpłynąć na proces gojenia rany i zwiększyć ryzyko powstawania blizn przerostowych i keloidów [10,11].

Blizny — co robić na początku?

Po zszyciu bądź opatrzeniu rany należy dbać o higienę i odpowiednią zmianę opatrunku. Nie możemy dopuścić do zakażenia i rozwoju stanu zapalnego, gdyż opóźni to proces gojenia się tkanki i zwiększy prawdopodobieństwo powstania blizny [5].

Początkowo gojąca się tkanka jest mniej odporna na urazy mechaniczne. Zaleca się stosowanie plastrów przeznaczonych do zamykania ran (Viscoplast Steri-Strip, Pasocare Med, Urgostrips). Ściągają one skórę, co zmniejsza napięcie oddziałujące na bliznę, które może doprowadzić do jej rozciągnięcia się i powstania blizny przerostowej. Takie zabiegi powinno się stosować nawet do 3 miesięcy po zdjęciu szwów. Co ciekawe, istnieją sposoby, które polegają na ostrzykiwaniu okolicy świeżej blizny toksyną botulinową. W efekcie dochodzi do zmniejszenia napięcia mięśniowego, co przyczynia się do polepszenia jej wyglądu [6].

Jak dbać o bliznę? Jakie są najlepsze plastry i maści na blizny po operacji, po trądziku i inne?

Poza mechanicznym ściąganiem skóry powinniśmy stosować również inne preparaty.

Preparaty z silikonem na blizny

W pielęgnacji blizn duże znaczenie odgrywają produkty zawierające silikon medyczny. Najczęściej są to polisiloksany. Świeża blizna jest młodą tkanką z tendencją do wysychania. Mechanizm związany z silikonem medycznym nie jest do końca poznany, ale naukowcy twierdzą, że duże znaczenie może odgrywać kwestia ograniczenia przezskórnego parowania nawet o połowę. Zwiększone nawilżenie skóry powoduje zmniejszenie przekrwienia tkanki i redukcję odkładania kolagenu, co wpływa na wygładzenie blizny [5].

Preparaty silikonowe występują pod dwoma postaciami:

• żele, takie jak Raniseptol Blizny, Bliznasil, Sutricon, Blizan lub Silaurum,
• plastry, takie jak Sikatris, Bliznasil, Sutricon.

Efekty stosowania obu postaci są podobne, jednak plastry są mniej komfortowe dla pacjentów. Po naklejeniu mogą krępować ruchy i są widoczne. Plastry zwiększają wilgotność w miejscu naklejenia, dlatego stosowane zbyt długo powodują macerację skóry. Inne działania niepożądane, jakie mogą się pojawić to:

• świąd,
• wysypka,
• nieprzyjemny zapach,
• odklejanie się plastra.

Znacznie lepiej w tym porównaniu wypadają żele, których efektywność nie jest gorsza, a szybko wysychają i tworzą niewidoczną powłokę na bliźnie. Niedogodnością może być fakt, że aplikację żelu należy powtarzać kilka razy dziennie [5].

Produkty oparte na silikonie nie dają efektów natychmiast. Należy stosować je długotrwale — minimum 6 miesięcy. Terapię powinno rozpocząć się możliwie jak najszybciej, ale nie wolno stosować żeli i plastrów na otwarte oraz niewygojone rany [5,6].

Heparyna na blizny

Podobne działanie do cebuli posiada heparyna, jednak  dodatkowo oddziałujeona na kolagen poprzez zwiększenie międzycząsteczkowych wiązań pomiędzy nim. W efekcie dochodzi do powstania mniejszej blizny. W aptekach możemy znaleźć następujące produkty z heparyną:

• Lioton 1000,
• Heparin-Hasco Forte,
• Heparinum GSK.

Preparaty oparte na cebuli zwyczajnej i heparynie mają potwierdzone działanie w redukcji blizn typu przerostowych czy bliznowców. Powodują również wygładzenie blizn po cięciu cesarskim. W obu przypadkach ważny jest okres stosowania, który nie powinien być krótszy niż 6 miesięcy [5].

Maść z cebuli na blizny

Jednym z najbardziej popularnych preparatów są maści zawierające wyciągi z cebuli. Roślina ta ma zdolność do hamowania procesu bliznowacenia. Powoduje ograniczenie produkcji kolagenu, który jest głównym składnikiem tkanki tworzącej bliznę. Dodatkowo posiada właściwości bakteriobójcze i przeciwzapalne. Kwercetyna, którą znajdziemy w wyciągach z cebuli, powoduje łagodzenie uczucia swędzenia, który towarzyszy powstawaniu blizny. W związku z powyższym mechanizmem działania stosowanie maści zawierających wyciąg z cebuli na blizny ma sens, jeśli zastosujemy je na świeżo zagojoną ranę. Wtedy jej działanie prewencyjne zapobiegnie wytworzeniu bliznowca [7].

Najlepsza maść na blizny z wyciągiem z cebuli: Cepan czy Contractubex?

Na rynku aptecznym są dwa znane preparaty z wyciągiem cebuli. Contractubex oraz Cepan to preparaty zawierające oprócz wyciągów z cebuli:

• heparynę: która powoduje zmniejszenie obrzęku w miejscu powstawania blizny. Heparyna może również wiązać wodę, dzięki czemu nadmierne uwalnianie wody w tym miejscu jest zahamowane. Badacze przypuszczają, że substancja może powodować hamowanie produkcji kolagenu.
• alantoinę: czyli substancję, która łagodzi podrażnienia [3,4].

Nawilżenie blizny – niezbędny element leczenia

Nawilżenie zmienionej skóry to również bardzo ważny aspekt, o którym nie można zapominać. Tę funkcję spełniają wspomniane wcześniej żele i plastry na bazie silikonu medycznego. Jednak prawidłową wilgotność utrzymamy, stosując także tańsze metody. Idealnie nadadzą się do tego kremy nawilżające (Cetaphil PS), oliwki dziecięce czy preparaty na rozstępy (Bio-Oil, Pharmaceris M Tocoreduct Forte). Najlepiej stosować je zamiennie z innymi preparatami, np. rano i wieczorem po umyciu.

Blizny  – co robić gdy maści bez recepty nie pomagają?

Czasami blizny (szczególnie przerostowe czy bliznowce) są na tyle poważnymi zmianami, że preparaty dostępne bez recepty nie wystarczą. W takim przypadku należy skorzystać z pomocy specjalistów.

Glikokortykosteroidy

Ostrzykiwanie blizny glikokortykosteroidami stosuje się w przypadku bliznowców i blizn hipertroficznych. Zabieg powtarza się zwykle trzykrotnie w odstępie od 4 do 6 tygodni. Kortykosteroidy redukują obrzęk i zmniejszają bliznę poprzez zmniejszenie syntezy kolagenu i glikozaminoglikanów oraz wykazują działanie przeciwzapalne. Niektórzy pacjenci wymagają dłuższego przeprowadzanie zabiegu — nawet do kilku miesięcy. Metoda opiera się na podawaniu acetonidu triamcinolonu (Triamhexal, Kenalog) w stężeniu od 10 do 40 mg/ml [2,5].

Zabieg często przynosi zamierzone efekty, jednak nie eliminuje całkowicie blizny — wygładza ją. Jest to metoda inwazyjna, dlatego posiada też pewne skutki uboczne, takie jak:

• ból w miejscu podania,
• hiperpigmentacja,
• atrofia skóry i tkanki tłuszczowej [5].

Bleomycyna

Inny sposób na redukcję wielkości blizn to zastrzyki z siarczanem bleomycyny, które podaje się w okolice zmian. Mechanizm działania związku nie jest do końca poznany, ale uważa się, że może mieć związek z nekrozą keratynocytów, czyli procesem śmierci komórek naskórka, co może wpływać na redukcję blizny. Oprócz wizualnego zmniejszenia blizny bleomycyna powoduje także redukcję bólu lub świądu, który jest częsty w przypadku bliznowców i blizn przerostowych. Działania niepożądane zabiegu są podobne, jak w przypadku glikokortykosteroidów [5].

Terapia laserowa

Zabiegi laserowe pomagają zmniejszyć zaczerwienienie poprzez oddziaływanie na naczynia krwionośne w bliznach. W niektórych przypadkach laser pozwala także na wizualną redukcję zmiany poprzez usunięcie wierzchniej warstwy komórek, co indukuje produkcję kolagenu w głębszym warstwach [2].

Krioterapia

W przypadku bliznowców stosuje się również krioterapię z użyciem ciekłego azotu. W początkowym okresie tworzenia się blizny, krioterapia pozwala na jej spłaszczenie i zatrzymanie dalszego rozwoju. Krioterapia może być łączona z miejscowym podawaniem glikokortykosteroidów [2,5].

Zabiegi chirurgiczne

Do niektórych rodzajów blizn stosuje się zabiegi chirurgiczne, które polegają na wycięciu zmienionej tkanki. Skóra może do pewnego stopnia się rozciągnąć, jednak w przypadku rozległych blizn czasami może być wymagany przeszczep skóry. Takie zabiegi wykonuje się najczęściej jeśli istniejąca blizna znacznie przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu, np. jest zlokalizowana w obrębie stawów [2].

Peeling chemiczny

Zastosowanie chemicznych roztworów na skórę w celu złuszczania górnych warstw skóry i pobudzania procesu odbudowy. Peeling chemiczny może pomóc w wygładzeniu blizn i poprawie tekstury skóry.

Mikrodermabrazja

Proces mechanicznego ścierania górnych warstw skóry za pomocą urządzenia, które emituje strumień mikrokryształków lub diamentowego końcówki. Mikrodermabrazja pomaga wyrównać powierzchnię skóry i zmniejszyć widoczność blizn.

Dermabrazja

Procedura, która polega na mechanicznym ścieraniu górnych warstw skóry za pomocą specjalnego przyrządu. Jest bardziej intensywna niż mikrodermabrazja i może być stosowana w przypadku głębszych blizn. Proces dermabrazji pobudza regenerację skóry i zmniejsza widoczność blizn.

Maść na blizny nie pomaga. Jakie są alternatywne metody leczenia blizn pooperacyjnych i innych?

Oprócz metod konwencjonalnych, w pracach naukowych pojawiają się również inne zabiegi, których przydatność jest testowana do leczenia blizn.

Warto tutaj wspomnieć o zastrzykach z interferonem alfa lub gamma, który blokuje syntezę kolagenu typu I i III, co może znaleźć zastosowanie w zmniejszeniu blizny. Jest to jednak bolesna i kosztowna terapia. Podobne badania przeprowadzono również z zastosowaniem 5-fluorouracylu w kombinacji z triamcinolonem [5].

Czy warto korzystać z opieki psychologicznej w trakcie leczenia blizn?

Opieka psychologiczna odgrywa istotną rolę w leczeniu blizn. Blizny mogą mieć znaczący wpływ na jakość życia i samopoczucie emocjonalne pacjenta. Oto kilka powodów, dlaczego opieka psychologiczna jest ważna w procesie leczenia blizn:

1. Pomoc w radzeniu sobie z emocjonalnymi trudnościami: Blizny mogą wywoływać silne emocje, takie jak wstyd, złość, smutek czy utrata pewności siebie. Opieka psychologiczna może pomóc pacjentom w radzeniu sobie z tymi emocjami, rozwijaniu zdrowych strategii radzenia sobie i polepszaniu ich samopoczucia.
2. Przywracanie pewności siebie i akceptacji: Blizny mogą wpływać na pewność siebie i samoakceptację pacjenta. Wsparcie psychologiczne może pomóc wzmocnić poczucie własnej wartości i zaakceptować zmieniony wygląd ciała.
3. Zarządzanie lękiem społecznym: Niektórzy pacjenci z bliznami mogą doświadczać lęku społecznego lub unikać sytuacji, które mogą podkreślać ich blizny. Opieka psychologiczna może pomóc w rozwijaniu strategii zarządzania lękiem społecznym i odbudowywaniu pewności siebie w interakcjach społecznych.
4. Proces adaptacji: Blizny mogą być wynikiem traumatycznego wydarzenia, takiego jak wypadek czy operacja, co może prowadzić do trudności w adaptacji do nowej sytuacji. Opieka psychologiczna może wspomagać pacjentów w procesie adaptacji, przyjęcia zmiany i znalezienia nowego sensu w swoim ciele i życiu.
5. Wsparcie w zmianie stylu życia: Leczenie blizn może wymagać pewnych zmian w stylu życia, takich jak unikanie ekspozycji na słońce, stosowanie odpowiednich kosmetyków lub przestrzeganie zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry. Opieka psychologiczna może pomóc pacjentom w akceptacji i dostosowaniu się do tych zmian, wspierając ich w utrzymaniu zdrowego stylu życia.

Opieka psychologiczna może być realizowana przez psychologa, terapeutę zajmującego się terapią blizn lub innych specjalistów ds. zdrowia psychicznego. Współpraca z tymi profesjonalistami może pomóc pacjentom przezwyciężyć emocjonalne wyzwania związane z bliznami i poprawić ich ogólne samopoczucie.

Podsumowanie

Walka z bliznami jest długotrwałym i kosztownym procesem. Zabiegi należy rozpocząć jak najszybciej to możliwe. Cały proces często trwa wiele miesięcy lub lat i niestety nigdy nie osiągniemy całkowitej redukcji blizny — możemy ją tylko zmniejszyć, wygładzić lub rozjaśnić.