Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) ma swoje źródło w zaburzonej równowadze między dwoma sprzężonymi ze sobą procesami — degradacji i syntezie chrząstki stawowej. Efektem tego jest uszkodzenie stawu i okolicznych tkanek. To z kolei powoduje uciążliwe dolegliwości bólowe, sztywność i ograniczoną ruchomość stawu, a także jego zniekształcenie. Choroba ta pojawia się najczęściej w stawie kolanowym, biodrowym, paliczków, oraz w odcinku szyjnym i krzyżowo-lędźwiowym kręgosłupa. Choroba zwyrodnieniowa stawów uzależniona jest od następujących czynników ryzyka:

• płeć — kobiety cierpią na to schorzenie dwa razy częściej niż mężczyźni, dodatkowo przebieg choroby jest u nich znacznie cięższy;
• wiek — wraz z wiekiem wzrasta ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów;
• masa ciała — redukcja nadwagi i otyłości znacząco redukuje ryzyko ChZS;
• czynniki genetyczne — wrodzone dysplazje (nieprawidłowości w wyglądzie komórek);
• czynniki mechaniczne — przeciążenia i mikrouszkodzenia;
• mała aktywność fizyczna;
• ciężka praca fizyczna;
• sporty wyczynowe;
• nikotynizm;
• choroby metaboliczne i endokrynologiczne [1-3].

Choroba zwyrodnieniowa stawów — dlaczego to tak boli?

Chociaż w trakcie rozwoju ChZS dochodzi w głównej mierze do degradacji chrząstki, to nie ona jest źródłem bólu. Chrząstka jest bowiem tkanką nieunaczynioną i nieunerwioną, w związku z czym nie może boleć. Przykre i uciążliwe dolegliwości są związane z innymi, okolicznymi strukturami — z torebką stawową, błoną maziową, więzadłami, mięśniami oraz okostną. Ból może być wywołany przez drażnienie zakończeń nerwowych w okostnej, poprzez wzrost śródkostnego ciśnienia krwi, mikrozłamań w podchrzęstnej warstwie kości, zapalenie błony maziowej, czy nienaturalne napinanie ścięgien, więzadeł i torebki stawowej, wynikające z niestabilności stawu [3].

Jak leczyć chorobę zwyrodnieniową stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest złożonym problemem medycznym. Jej prawidłowa terapia powinna obejmować metody farmakologiczne, niefarmakologiczne, a gdy istnieje taka potrzeba, nawet chirurgiczne. Takie wielokierunkowe działanie jest gwarantem poprawy stanu zdrowia cierpiącego pacjenta. Leczenie niefarmakologiczne to przede wszystkim dbanie o prawidłową masę ciała oraz o codzienną aktywność fizyczną, dostosowaną do możliwości chorego. Ponadto przy silnych dolegliwościach bólowych warto stosować terapię ciepłem/zimnem (np. w postaci okładów) oraz odciążać chory staw za pomocą sprzętu medycznego (np. ortezy). Niemniej ważna jest edukacja pacjenta oraz programy pomocowe. Leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu leków przeciwbólowych, leków poprawiających jakość chrząstki oraz iniekcjach dostawowych. Interwencja chirurgiczna to ostateczna metoda, która powinna być wdrożona wówczas, gdy pozostałe techniki nie przyniosły rezultatów [2,4].

Jaki staw, taki lek 

Wybór odpowiedniego leku przeciwbólowego zależy po części od tego, który staw został objęty chorobą zwyrodnieniową (Czytaj także: Najlepszy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy). Obecnie istnieje kilka wytycznych, które zgodnie twierdzą, że lekiem pierwszego wyboru powinny być NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne). Mowa o tych zarówno stosowanych doustnie, jak i miejscowo. Niemniej, warto rozpocząć terapię od środków w formie maści lub żelu — pozwala to obniżyć dawkę leku doustnego, a tym samym zmniejszyć ryzyko wystąpienia ogólnoustrojowych działań niepożądanych [4]. Rekomendowanymi NLPZ są diklofenak i ketoprofen. Ten pierwszy charakteryzuje się wyższą skutecznością i jednocześnie mniejszym ryzykiem działań niepożądanych. W leczeniu chorobie zwyrodnieniowej stawów stosuje się także paracetamol, selektywne COX-2, tramadol, duloksetynę oraz dostawowe steroidy. Chociaż leczenie zwyrodnienia różnych stawów zazwyczaj wygląda podobnie, warto zwrócić uwagę na pewne różnice [4-7] (Czytaj także: 5 popularnych leków OTC, które powodują uzależnienie).

Staw kolanowy i jego zwyrodnienie

Terapię zwyrodnienia stawu kolanowego najczęściej rozpoczyna się od stosowania przeciwbólowego paracetamolu. Dodatkowo rekomenduje się włączenie miejscowych NLPZ (Voltaren Emulgel, Olfen Hydrożel, Diclac Lipogel, Naproxen Emo, Opokan-keto, Ketonal żel). Pozostałe leki z tzw. drabiny analgetycznej (przeciwbólowej) powinny zostać wprowadzone wyłącznie w sytuacji nieskuteczności dotychczasowej terapii. Ponadto, zalecane są iniekcje dostawowe z lekami sterydowymi. Istnieje również możliwość stosowania doustnych NLPZ, w tym selektywnych COX-2 (Aclexa), silnych opioidowych leków przeciwbólowych (np. tramadolu — Tramal, Tramal Retard), oraz duloksetyny (Dulsevia, Depratal, Dutilox) — jej główne zastosowanie to leczenie zaburzeń depresyjnych, jednak okazała się skuteczna także w chorobie zwyrodnieniowej stawów [5-7] (Czytaj także: Depresja — kiedy nie możesz wylogować smutku).

Staw biodrowy

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych bywa ciężka do leczenia. Podobnie jak w przypadku stawu kolanowego, lekiem pierwszego wyboru powinien być doustny paracetamol. Jeśli taka terapia okaże się nieskuteczna, można wdrożyć doustne NLPZ (Ketonal, Ketonal Active, Voltaren Express Forte, Diclac Duo, Olfen Uno). Zawsze zaczyna się   od najniższych dawek. Pacjenci ze zwiększonym ryzykiem gastrotoksyczności (np. z chorobą wrzodową) powinni stosować dodatkowo leki osłonowe (IPP, Helicid, Goprazol) lub selektywne COX-2 (Aclexa). Silne leki opioidowe, w tym tramadol, zalecane są pacjentom, u których leczenie paracetamolem i NLPZ jest przeciwwskazane lub nieskuteczne. Iniekcje dostawowe z substancjami sterydowymi są rekomendowane wówczas, gdy inna forma terapii farmakologicznej okazała się niewystarczająca. Co ciekawe, w tym przypadku nie zaleca się stosowania miejscowych NLPZ w postaci maści i żelu, ze względu na głębokie położenie stawu biodrowego — są nikłe szanse, że lek dotrze do miejsca docelowego i uśmierzy ból [4-8].

Choroba zwyrodnieniowa stawów ręki

Leczenie zwyrodnienia stawu ręki również rozpoczyna się od doustnego paracetamolu. W przeciwieństwie do stawu biodrowego mocno rekomendowane są miejscowe NLPZ (Voltaren Emulgel, Olfen Hydrożel, Diclac Lipogel, Opokan-keto, Ketonal żel). Z kolei te doustne stosuje się wówczas, gdy sam paracetamol nie działa wystarczająco mocno, aby złagodzić ból. Doustne NLPZ warto stosować z dodatkową osłoną na żołądek (IPP, Goprazol, Helicid) bądź wybierać selektywne COX-2 (Aclexa). Co więcej, w ChZS ręki polecane jest również przyjmowanie chondroityny (Structum), która jest naturalnym budulcem chrząstki [4-7].

Choroba zwyrodnieniowa stawów, niezależnie od przyczyny, wymaga przede wszystkim zmiany stylu życia, a następnie wdrożenia metod niefarmakologicznych. Często są one niedocenianą formą terapii, jednak okazują się niezwykle skuteczne. W razie konieczności lekarz może zlecić przyjmowanie środków przeciwbólowych doustnych bądź miejscowych. Zabiegi chirurgiczne są z kolei ratunkiem w wyjątkowo ciężkich sytuacjach. Niemniej, chorzy cierpiący na ChZS mają szerokie spektrum możliwości łagodzenia nieprzyjemnych i uciążliwych symptomów choroby.