Co to są beta-blokery?

B-Blokery są bardzo zróżnicowaną grupą leków. Jak wskazuje ich nazwa są lekami blokującymi, czyli antagonizującymi receptory Beta w sercu ale także w innych tkankach i organach. O ich różnych właściwościach decyduje ich selektywność (kardioselektywność) względem receptorów Beta, a także wewnętrzna aktywność mimetyczna (zdolność do pobudzania receptorów Beta, a nie tylko ich blokowania) bądź zdolność do wazodylatacji-rozszerzania naczyń krwionośnych, poprzez wytwarzanie tlenku azotu przez śródbłonek naczyń lub blokowanie receptorów Alfa-1.  Niektóre z nich wykazują działanie antyarytmiczne (stabilizujące błonę komórkową).

Jak działają beta-blokery?

Mechanizm działania leków beta-adrenolitycznych polega na oddziaływaniu na receptory Beta znajdujące się zarówno w sercu  (głównie Beta-1) i aparacie przykłębuszkowym nerki oraz Beta-2, które występują w śródbłonku naczyń, a także w oskrzelach. Zablokowanie receptorów Beta-1 powoduje zwolnienie akcji serca, zmniejszenie przewodzenia w mięśniu sercowym oraz obniżenie pojemności minutowej serca i w konsekwencji spadek ciśnienia tętniczego.

Poza tym wpływają hamująco na układ RAA (renina-angiotensyna-aldosteron), czyli hamują wydzielanie reniny poprzez blokowanie receptorów w neuronach adrenergicznych aparatu przykłębuszkowego w nerkach.

Bezpośrednio wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, hamując obwodowe działanie układu adrenergicznego.

Leki blokujące układ adrenergiczny najsilniej ze wszystkich grup leków hipotensyjnych zapobiegają wzrostowi ciśnienia tętniczego krwi w odpowiedzi na stres i wysiłek fizyczny. Jest to efektem mechanizmu zmniejszenia reakcji na katecholaminy w tych sytuacjach.

Trzeba pamiętać, że niektóre substancje i zioła zawierają naturalne beta-blokery (koszyczek rumianku i ziele męczennicy).

Nadciśnienie tętnicze – jakie ma objawy?

Nadciśnienie tętnicze jest bardzo poważną chorobą, niedającą początkowo żadnych objawów. Wielu pacjentów lekceważy wysokie wartości ciśnienia tętniczego i nie rozpoczyna leczenia lub przerywa je po kilku tygodniach czy miesiącach.

Objawami wysokiego ciśnienia tętniczego są:

• zawroty i pulsujące bóle głowy
• szumy uszne
• zmęczenie
• zaburzenia widzenia
• bóle w klatce piersiowej

Do czego prowadzi nieleczone nadciśnienie tętnicze?

Nieleczone nadciśnienie tętnicze sprzyja rozwojowi choroby wieńcowej i niewydolności mięśnia sercowego,  które to mogą prowadzić do częstych hospitalizacji, a także zgonów. Wysokie wartości ciśnienia tętniczego przy współistniejącej miażdżycy mogą prowadzić do udarów mózgu, a także zawałów serca i grożą bardzo poważnymi konsekwencjami.

Kiedy diagnozuje się nadciśnienie tętnicze?

O nadciśnieniu tętniczym mówi się gdy jego wartości przekraczają 140/90 mm Hg. U pacjentów ze współistniejącymi chorobami (choroba wieńcowa, cukrzyca) wartości te powinny być jeszcze niższe (dąży się do wartości 130/80 mmHg w przypadku cukrzycy).

Z badań NATPOL i POLSENIOR wynika, że w Polsce na nadciśnienie choruje 10,5 miliona osób. Natomiast inne badanie LIPIDOGRAM mówi o co najmniej 15 milionach Polaków chorujących na nadciśnienie. U osób w podeszłym wieku nadciśnienie tętnicze wynika z większej sztywności naczyń krwionośnych.

Jakie są beta-blokery stosowanie w nadciśnieniu tętniczym?

Acebutolol

To selektywny beta-bloker, oznacza to, że działa wybiórczo głównie na receptory Beta-1 w sercu, zmniejszając opór naczyniowy i pojemność minutową serca. Ta ostatnia ulega zmniejszeniu na skutek zwolnienia pracy serca oraz zmniejszenia siły jego skurczu.

Dodatkowo ten lek posiada słabą aktywność wewnętrzną, czyli adrenomimetyczną. Jest to zdolność do częściowego pobudzania receptorów Beta-1. Tą właściwość wykorzystuje się podczas stosowania leku w przypadku niewydolności mięśnia sercowego, ułatwia ona również stopniowe jego odstawianie.

Acebutolol cechuje się również lipofilnością, może on przenikać przez barierę krew-mózg i powodować działania niepożądane takie jak senność, zmęczenie, koszmary senne.

Ulega efektowi pierwszego przejścia w wątrobie, czyli jest metabolizowany do aktywnego metabolitu, co przedłuża czas jego działania w organizmie.

Mimo znacznej kardioselektywności u pacjentów z astmą oskrzelową powinien być stosowany ostrożnie (zablokowanie receptorów Beta-2 w oskrzelach powoduje ich skurcz).

Ze względu na konieczność stopniowego odstawiania, proces ten powinien trwać około 14 dni, pełny efekt leczniczy rozwija się w ciągu dwóch-trzech tygodni. Powolne odstawianie beta-blokerów dotyczy wszystkich leków z tej grupy i przeciwdziała zaostrzeniu choroby wieńcowej czy nagłemu wzrostowi ciśnienia tętniczego krwi. Stopniowe odstawienie leku powoduje bowiem, że nie wszystkie receptory zostają automatyczne odsłonięte, stąd nie ma gwałtownych reakcji ze strony serca i układu krążenia.

Atenolol

Jest kardioselektywnym beta-blokerem, pozbawionym wewnętrznej aktywności (ISA). Jest Beta-adrenolitykiem rozpuszczalnym w wodzie, więc działania niepożądane ze strony ośrodkowego układu nerwowego nie powinny istotnie wpływać na jakość życia pacjentów. W nieznacznym stopniu jest metabolizowany w wątrobie, jego okres połowicznego rozpadu jest krótszy niż acebutololu.

Jest dobrze tolerowany, nie wpływa na skurcz oskrzeli.

Występuje m.in. pod nazwą:  Atenolol Sanofi.

Betaksolol

Jest również beta-blokerem kardioselektywnym pozbawionym działania błonowego. Jest lipofilny, metabolizowany w wątrobie, ale nie podlega efektowi pierwszego przejścia.

Poza leczeniem nadciśnienia tętniczego często stosuje się betaksolol  w chorobie niedokrwiennej mięśnia sercowego.

Występuje m.in. pod nazwą:Betaxolol PMCS.

Bisoprolol

Jest jednym z najczęściej przepisywanych przez lekarzy Beta-blokerów. Jest kardioselektywnym, pozbawionym wewnętrznej aktywności Beta-1 adrenolitykiem. Nie wykazuje również stabilizującego działania błonowego.

Blokuje receptory Beta-2 znajdujące się w drzewie oskrzelowym, wobec czego nie powinien być stosowany w ciężkiej postaci astmy. Metabolizowany jest w wątrobie do nieaktywnych metabolitów. Wykazuje długie działanie hipotensyjne około 10-12 godzin.

Występuje m.in. pod nazwą: Bibloc, Bicardef, Bisocard, Coronal.

Celiprolol

Jest wybiórczym antagonistą receptorów Beta-1 adrenergicznych, ma słabe działanie blokujące receptory alfa 1, a co istotne dodatkowo pobudza receptory Beta-2 w mięśniach gładkich oskrzeli i naczyń krwionośnych. Dlatego też jest najbezpieczniejszym beta-blokerem w swojej grupie w stosowaniu w nadciśnieniu tętniczym przy współistniejącej astmie oskrzelowej.

Istotne jest przyjmowanie leku nie w obecności pokarmu. Posiłki zmniejszają istotnie jego wchłanianie.

Występuje m.in. pod nazwą: Celipres.

Karwedilol

Jest niewybiórczym antagonistą receptorów Beta. Jest lekiem blokującym receptory Beta nowej generacji. Wykazuje bowiem także aktywność blokującą także receptory alfa-1 (powoduje to rozkurcz mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych), przez co nasila się jego efekt hipotensyjny. Wykazuje stabilizujące działanie błonowe, ale pozbawiony jest wewnętrznej aktywności adrenomimetycznej.

W przeciwieństwie do innych Beta-blokerów karwedilol nie wpływa niekorzystnie na profil lipidowy, a dzięki właściwościom antyproliferacyjnym wpływa korzystnie na śródbłonek naczyń.

Istotnym działaniem niepożądanym jest zmniejszenie wydzielania łez przez gałkę oczną, co może wpływać na komfort pacjentów z zespołem suchego oka lub noszącym soczewki kontaktowe.

Występuje m.in. pod nazwą: Atram, Avedol, Vivacor.

Labetalol

Jest antagonistą receptorów Alfa-1 i Beta. Receptory Alfa blokuje cztery razy silniej niż Beta. Nie jest selektywny i nie posiada wewnętrznej aktywności adrenomimetycznej. Jego działanie opiera się głównie na blokowaniu receptorów Alfa, powodując rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia tętniczego. Zmniejsza również częstość pracy serca i opór naczyń wieńcowych i obwodowych. Poza zastosowaniem w nadciśnieniu tętniczym może być stosowany u pacjentów z chorobą wieńcową, a także w niewydolności mięśnia sercowego. Jest lekiem z wyboru u ciężarnych z nadciśnieniem tętniczym. Z uwagi na nie wybiórczość powinien być stosowany ostrożnie u pacjentów z astmą oskrzelową.

Metoprolol

Jest również, obok bisoprololu i nebiwololu jednym z najczęściej przepisywanych Beta-blokerów przez lekarzy w terapii nadciśnienia tętniczego. Jest wybiórczym antagonistą receptorów Beta. Wykazuje słabe działanie stabilizujące błony komórkowe i jest pozbawiony wewnętrznej aktywności adrenomimetycznej. Jego krótkie działanie (t0.5 wynosi 3-5 godzin), wymagało podawania 2-3 razy na dobę. Obecnie stosuje się preparaty o przedłużonym uwalnianiu. Mimo kardioselektywności lek należy stosować ostrożnie u pacjentów z astmą oskrzelową.

Występuje m.in. pod nazwą: Metocard, Betaloc, Symloc.

Nebiwolol

Jest najnowszej generacji beta-blokerem, stosowanym zarówno w terapii nadciśnienia tętniczego jak i choroby wieńcowej. Jest kardioselektywnym antagonistą receptorów Beta oraz posiada zdolność syntezy tlenku azotu przez śródbłonek naczyń. Tlenek azotu jest substancją działającą silnie naczyniorozszerzająco oraz antyproliferacyjnie.

Nebiwolol pozbawiony jest wewnętrznej aktywności adrenomimetycznej.

Istotną kwestią jest metabolizm leku, który indywidualnie zależy od zdolności enzymów mikrosomalnych wątroby. U osób szybko metabolizujących biologiczny czas jego półtrwania wynosi około 10-12 godzin, u wolnych metabolizerów t 0.5 może wydłużyć się znacząco do 30-50 godzin. Dawkowanie powinno być ustalane indywidualnie, biorąc pod uwagę metabolizm leku.

Lek w porównaniu do innych beta-blokerów nie powoduje impotencji u mężczyzn i jest dobrze tolerowany przez pacjentów.

Występuje m.in. pod nazwą: Daneb, Nedal, Nebilet.

Sotalol

Wykazuje znaczny efekt stabilizacji błony komórkowej, jest lekiem antyarytmicznym. Poza tym nie wykazuje kardioselektywności w przypadku blokowania receptorów Beta. Nie wykazuje również wewnętrznej aktywności adrenomimetycznej. W nadciśnieniu stosowany bardzo rzadko. Może wywołać działania niepożądane, głównie zaburzenia rytmu serca i zaostrzenie niewydolności mięśnia sercowego.

Jakie działania niepożądane mogą powodować beta-blokery?

Najczęstszymi działaniami niepożądanymi B-blokerów jest nadmierny spadek wartości ciśnienia tętniczego krwi. Dochodzić może wówczas do odruchowej tachykardii, która zdarza się jednak rzadko, z uwagi na blokowanie efektów działania układu adrenergicznego. Niebezpieczeństwo stanowią jednak zwolnienie akcji serca, które może prowadzić do nadmiernej bradykardii i bloku przedsionkowo-komorowego. Dlatego też leki z tej grupy powinny być stosowane ostrożnie u pacjentów z niewydolnością mięśnia sercowego, blokami przewodnictwa. Z tej przyczyny niezalecane jest ich łączenie z inhibitorami kanałów wapniowych (antagonistami wapnia), co może nasilać bloki i zwolnienie rytmu serca. beta-blokery bez efektu stabilizującego błonę komórkową mogą wpływać na pobudzenie serca i wywołać działanie proarytmiczne.

Skuteczność stosowania beta-blokerów

Wiele przeprowadzonych badań klinicznych i metaanaliz dowiodło skuteczności stosowania beta-blokerów w terapii nadciśnienia tętniczego. Utrzymywanie prawidłowych wartości ciśnienia również zmniejsza ryzyko udarów i zawału mięśnia sercowego oraz ryzyko rozwoju niewydolności mięśnia sercowego. Również u pacjentów z cukrzycą zaobserwowano zmniejszenie ryzyka niewydolności lewej komory serca i innych powikłań podczas stosowania tej grupy leków.

Kilkanaście lat temu klinicyści uważali, że beta–blokery to leki dla osób młodych a diuretyki powinny być lekami pierwszego rzutu w terapii nadciśnienia u osób starszych. Obecnie ten argument nie jest już przekonujący, bo osoby w wieku podeszłym (po 65 roku życia), mogą stosować leki z tej grupy i chronić się przed rozwojem poważnych następstw nadciśnienia tętniczego.