Benzodiazepiny — informacje podstawowe

Pierwsza benzodiazepina o nazwie chlordiazepoksyd została wprowadzona do lecznictwa w 1960 roku. Czy istnieją naturalne benzodiazepiny? W śladowych ilościach występują np. w pszenicy i ziemniakach. Występują tam m.in. diazepam czy lorazepam. Co ciekawe, ich wykrycie w naturze nastąpiło dużo później niż ich synteza. Pochodne benzodiazepiny wykazują szereg działań, mogą być stosowane jako leki przeciwlękowe, uspokajające, nasenne i przeciwdrgawkowe. Są wykorzystywane w leczeniu m.in. zaburzeniach lękowych, zaburzeniach nerwicowych, dysocjacyjnych, adaptacyjnych, leczeniu fobii, napadów paniki, wzmożonego napięcia mięśniowego i padaczki [1].

Jak działają benzodiazepiny?

Benzodiazepiny łączą się z receptorem benzodiazepinowym, który jest częścią kompleksu receptorowego GABA-ergicznego. Stymulacja receptorów benzodiazepinowych zwiększenie powinowactwa GABA do receptora GABA-ergicznego, co zwiększa stymulację tego receptora (powoduje to napływ jonów chlorkowych do komórki i jej hiperpolaryzację). Prowadzi to do zmniejszenia pobudliwości neuronów, zahamowania przewodzenia impulsów, co w konsekwencji powoduje działanie uspokajające i nasenne. W zależności od powinowactwa do receptora benzodiazepinowego różne leki z tej grupy będą wykazywały odmienne profile działania. Dla przykładu silne działanie nasenne i uspokajającym mają m.in. estazolam, flunitrazepam czy nitrazepam, przeciwdrgawkowe diazepam czy klonazepam, a przeciwlękowe alprazolam czy medazepam [2].

Kiedy stosuje się benzodiazepiny?

• zespół abstynencyjny — w przypadku objawów odstawienia alkoholu, benzodiazepiny łagodzą niepokój i pobudzenie, stosuje się maksymalnie przez kilka tygodni;
• napady padaczkowe, najczęściej stosuje się klonazepam (silne działanie przeciwdrgawkowe) czy diazepam (działa najdłużej);
• bezsenność — benzodiazepiny mogą pomóc przez krótki czas, należy jednak uważać na tzw. efekt odbicia, kiedy to będą powodować wręcz odwrotny efekt;
• zespoły lękowe — nie powinno się stosować benzodiazepin dłużej niż przez 2-4 tygodnie [1,3].

Jak można podzielić benzodiazepiny?

Najprostszym podział benzodiazepin opiera się na ich czasie działania:

• krótkodziałające, takie jak  triazolam czy loprazolam np. Havlane;
• o średnim czasie działania, takie jak alprazolam np. Xanax, czy estazolam np. Estazolam Espefa;
• długodziałające, takie jak diazepam np. Relanium czy klonazepam np. Clonazepamum TZF.

Najsilniejsze benzodiazepiny, mierząc ich potencjał uzależniający, to benzodiazepiny krótkodziałające, z kolei najbezpieczniejsze w stosowaniu będą benzodiazepiny długodziałające [2,3].

Benzodiazepiny można również podzielić w zależności od rodzaju ich działania. Najważniejsze z nich są wykorzystywane do leczenia:

• alprazolam — zaburzeń lękowych, lęku napadowego i fobii;
• diazepam — lęku, drgawek, skurczów mięśni i efektów odstawienia alkoholu;
• klonazepam — drgawek i ataków paniki;
• lorazepam — stanów lękowych, napadów padaczkowych, bezsenności, odstawienia alkoholu i łagodzenia wymiotów u osób leczonych na raka;
• midazolam — przed zabiegami chirurgicznych u dzieci;
• estazolam czy triazolam — krótkotrwałego leczenia bezsenności
• oksazepam — stanów lękowych i odstawienia alkoholu [1,4].

Jakie działania niepożądane mogą wywołać benzodiazepiny?oniro

Podczas stosowania benzodiazepin może wystąpić szereg działań niepożądanych, takich jak:

• biegunka lub zaparcia;
• senność i zmęczenie;
• zaburzenia erekcji i niskie libido;
• depresja i fobie społeczne;
• dezorientacja, bóle głowy, zaburzenia koordynacji;
• suchość w ustach;
• osłabienie mięśni;
• utrata lub zwiększony apetyt;
• zaburzenie funkcji  poznawczych i problemy z pamięcią;
• agorafobia, czyli strach przed otwartą przestrzenią, w szczególności miejscami publicznymi;
• problemy z logicznym myśleniem [1,3].

Odtrutka na benzodiazepiny

Flumazenil jest kompetycyjnym antagonistą receptora benzodiazepinowego. Już w ciągu 30-60 sekund jest w stanie odwrócić działanie pochodnych benzodiazepiny. W przypadku podejrzenia przedawkowania pochodnych benzodiazepiny podaję się flumazenil, jeżeli występuje pełny powrót świadomości, świadczy to o zatruciu właśnie tą grupą leków. Przy ostrym przedawkowaniu podanie flumazenilu może spowodować odzyskanie przytomności tylko na chwilę, dlatego stosuje się również pozostałe czynności mające za zadanie ratowanie życia pacjenta jak np. forsowana diureza [2,4].

Benzodiazepiny – uzależnienie

Stosowanie benzodiazepin jest związane z dwoma pojęciami. Po pierwsze występuje zjawisko tolerancji — w celu uzyskania takiego samego efektu terapeutycznego należy używać coraz wyższych dawek. Co więcej, jest to tzw. tolerancja krzyżowa, która powoduje, że zamiana benzodiazepiny na inną, również powoduje konieczność zwiększenia jej dawki. Drugą ważna kwestia jest lekko euforyzujące działanie, i co za tym idzie, duży potencjał uzależniający benzodiazepin. Z tych względów nie można stosować benzodiazepin przez dłuższy czas oraz należy je przyjmować według ścisłych zaleceń lekarza. Leczenie uzależnienia od benzodiazepin jest trudne i trwa bardzo długo. Dodatkowo nie wolno robić tego samodzielnie, ponieważ występuje często dosyć silny efekt ich odstawienia [1,3].

Odstawienie benzodiazepin

Osobom uzależnionym od benzodiazepin nie wolno pod żadnym pozorem samodzielnie przerywać terapii. Takie odstawienie musi odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza. Jest to związane z możliwością wystąpienia groźnych dla zdrowia objawów odstawiennych, takich jak napady drgawkowe, lęk, niepokój, bezsenność, wymioty, zaburzenia widzenia, skurcze mięśniowe, zespół majaczeniowy, drażliwość czy zaburzenia łaknienia. Dodatkowo, dla takiego pacjenta, niebezpieczne jest również tzw. zjawisko odbicia. Po odstawieniu leku objawy, które on zmniejszał, mogą wrócić z nasileniem o wiele większym, niż przed podjęciem leczenia. W przypadku terapii lękowych czy przeciwdrgawkowych ma to kolosalne znaczenie, dlatego odstawianie benzodiazepin powinno być stopniowe i pod ścisłą kontrolą lekarza [1,4].

Czym zastąpić benzodiazepiny?

Przede wszystkim benzodiazepiny nie są preparatami, które można samodzielnie odstawiać lub zmieniać je na inne preparaty. O takich działaniach zawsze musi decydować lekarz. Farmaceuta może jedynie wydać zamiennik o tym samym składzie, postaci leku oraz dawce.

Benzodiazepiny bez recepty — czy jest to możliwe?

Benzodiazepiny należą do bardzo silnych leków. Dodatkowo mogą powodować lekki efekt euforyzujący oraz są silnie uzależniające. Kolejnym problemem z nimi związanym jest tolerancja, która powoduje konieczność przyjmowania większej dawki, aby uzyskać taki sam efekt terapeutyczny. Dużym problemem związanym z uzależnieniem stanowi efekt odstawienia. Wychodzenie z uzależnienia musi więc być stopniowe i pod ścisłą kontrolą lekarza. Analizując te wszystkie dane, łatwo stwierdzić, że tak silne leki muszą być przyjmowane pod ścisłą kontrolą lekarza. Nie mogą być i nie są dostępne bez recepty. Przyjmując benzodiazepiny, należy pamiętać,  że nie są to cukierki, które można przyjmować według własnego uznania.