W IV w. p.n.e. Hipokrates, ojciec medycyny zauważył, że kora wierzby łagodzi bóle porodowe. Wiele lat później, z kory wierzby białej (Salix alba), wyizolowano salicynę, która odpowiadała za zaobserwowany efekt. Problemem salicyny było jednak silnie drażniące działanie na przewód pokarmowy. Tę niedogodność postanowili rozwiązać naukowcy z przedsiębiorstwa farmaceutyczno-chemicznego Bayer, którzy w roku 1899 wprowadzili na rynek kultową aspirynę. Do jej sławy przyczyniła się wysoka skuteczność w łagodzeniu objawów hiszpanki, czyli epidemii grypy, która wybuchła w 1918 roku [1-2].

W jakich dawkach stosuje się aspirynę? 

Kwas acetylosalicylowy (ASA, bądź popularnie aspiryna) w wyższych dawkach (250-500 mg) wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne (czytaj także: Czy Apap i Paracetamol to te same leki?). W dawce 75-150 mg (tzw. dawka kardiologiczna) posiada właściwości antyagregacyjne (zapobiega powstawaniu zakrzepów) [2].

Czy aspiryna rozpuszcza skrzepy?

Działanie kwasu acetylosalicylowego polega na nieodwracalnym hamowaniu 2 izoenzymów: cyklooksygenazy 1 (COX-1) oraz cyklooksygenazy 2 (COX-2). COX-1 jest aktywna w warunkach fizjologicznych w m.in.: w błonie śluzowej żołądka, nabłonku nerek, a także w płytkach krwi. Aktywność COX-2 natomiast  wzrasta w tkankach objętych procesem zapalnym (czytaj także: Astma aspirynowa a leki przeciwbólowe).

Jak wspomniano, aspiryna działa na COX-1 i COX-2 nieodwracalnie. Jeśli więc w płytkach krwi (elementy morfotyczne, które nie posiadają jądra komórkowego) dochodzi do zahamowania produkcji COX, to aktywność tego enzymu zostaje zablokowana do końca życia tych komórek (czyli ok. 10 dni). Zmniejszają się więc ich zdolności agregacyjne [3,5].

Czy aspiryna jest skuteczna w prewencji zawału?

Aktualnie rekomenduje się stosowanie kwasu acetylosalicylowego w celu zapobiegania incydentom sercowo-naczyniowym w najmniejszej skutecznej dawce, czyli 75 mg/dobę. Nie wykazano korzyści związanych z redukcją ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych (zawał serca, udar mózgu, nagła śmierć sercowa, ostre niedokrwienie kończyn dolnych) w związku ze zwiększeniem dawki ASA [4].

Kiedy stosować aspirynę?

Prewencja pierwotna to działania, mające na celu zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Prewencja wtórna dotyczy osób, które już wcześniej chorowały i ma na celu zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych epizodów choroby (czytaj także: Nadciśnienie a leki na ból, gorączkę i przeziębienie).

Rola kwasu acetylosalicylowego w prewencji wtórnych incydentów sercowo-naczyniowych jest dobrze ugruntowana. Jest powszechnie uznana w praktyce klinicznej, zarówno w wytycznych europejskich jak i amerykańskich. Liczne badania kliniczne dowiodły, że korzyści ze stosowania ASA są wyższe niż ryzyko działań niepożądanych (głównie krwawienia z przewodu pokarmowego). W tym przypadku terapia przeciwpłytkowa aspiryna redukuje ilość incydentów sercowo-naczyniowych i zmniejsza śmiertelność (czytaj także: Aspiryna zmniejsza ryzyko powtórnej utraty ciąży?). 

Natomiast jeśli chodzi o prewencję pierwotną, sytuacja jest bardziej skomplikowana.

Według Wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z 2016 r. nie zaleca się stosowania leczenia przeciwpłytkowego u pacjentów bez chorób układu sercowo-naczyniowego. Wynika to z wysokiego ryzyka wystąpienia poważnego krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Zgodnie z amerykańskimi zaleceniami American College of Cardiology i American Heart Association z 2019 roku, dopuszcza się przyjmowanie ASA w dawce 75-100 mg/dobę u pacjentów w wieku 40-70 lat, u których ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych przewyższa ryzyko wystąpienia powikłań krwotocznych. Lek nie należy stosować u osób powyżej 70 lat oraz u wszystkich pacjentów ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia powikłań krwotocznych.

Zastosowanie ASA w prewencji pierwotnej powinno być poparte indywidualną oceną sytuacji danego pacjenta (taką stratyfikację, czyli ocenę ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego, przeprowadza się za pomocą odpowiednio zwalidowanych skal populacyjnych). 

Przykład: jeśli jesteś osobą chorującą na cukrzycę i nadciśnienie tętnicze, stosowanie ASA w dawce kardiologicznej ma uzsadnienie. Natomiast jeśli nie chorujesz na te schorzenia wtedy ryzyko działań niepożądanych, wydaje się większe niż korzyści z terapii (jednak oceny należy dokonać indywidualnie) [4].

Jak zmniejszyć działania niepożądane aspiryny?

Najpopularniejsze preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy w niskich dawkach to Acard i Polocard. Nieraz pacjenci zastanawiają się, który z nich wybrać?

Zarówno Acard jak i Polocard są dostępne w dwóch dawkach: 75 mg oraz 150 mg kwasu acetylosalicylowego. Oba preparaty występują w postaci tabletek dojelitowych. Ma to na celu ograniczyć miejscowe, niekorzystne działanie kwasu acetylosalicylowego na żołądek. Jest to możliwe dzięki temu, że tabletki dojelitowe przechodzą w niezmienionej formie do dalszych odcinków układu pokarmowego.

Zmniejsza się więc ryzyko krwawienia i podrażnienia górnych odcinków przewodu pokarmowego. Innym przykładem tabletek powlekanych z kwasem acetylosalicylowym, które rozpuszczają się dopiero w jelicie cienkim jest Aspirin Cardio. Tabletki te różnią się od wcześniej omawianych Polocardu i Acardu zawartością ASA. Aspirin Cardio zawiera 100 mg substancji czynnej.

https://leki.pl/lek/acard/

https://leki.pl/lek/polocard/

https://leki.pl/lek/aspirin-cardio/

Innym wykorzystywanym przez producentów leków rozwiązaniem, jest stosowanie dodatkowo drugiego składnika, który ma pełnić funkcję ochronną. Na polskim rynku takim rozwiązaniem jest połączenie kwasu acetylosalicylowego z glicyną. Właśnie dzięki połączeniu ASA z glicyną Pluscard wyróżnia się na tle Polocardu czy Acardu. Mechanizm działania ochronnego w tym przypadku polega na reakcji wolnej grupy karboksylowej ASA z grupą aminową cząsteczki glicyny. W ten sposób zmniejsza się działanie drażniące ASA i zwiększa jego rozpuszczalność [4].

https://leki.pl/lek/pluscard/