Jak działa antykoncepcja hormonalna?

Antykoncepcja hormonalna opiera się na wykorzystaniu estrogenów i progestagenów. Estrogenami najczęściej występującymi w preparatach antykoncepcyjnych jest etynyloestradiol oraz estradiol. W grupie progestagenów natomiast wyróżnić możemy wiele substancji, m.in. lewonorgestrel, dienogest, drospirenon, czy gestoden. To właśnie składnik progestagenny umożliwia personalizację terapii pacjentki, uwzględniając efekt pozantykoncepcyjny danego progestagenu. Dostępne są metody antykoncepcji hormonalnej, które zawierają oba rodzaje hormonów – zarówno estrogen, jak i progestagen, jak również metody opierające się na wykorzystaniu jedynie składnika progestagenowego [1,2].

Rolą składnika progestagenowego jest przede wszystkim zahamowanie owulacji. Mechanizm ten oparty jest na ujemnym sprzężeniu zwrotnym, które przyczynia się do zmniejszenia stężenia hormonu luteinizującego (LH). Ponadto, progestageny przyczyniają się do hamowania perystaltyki jajowodów, zmniejszają przepuszczalność śluzu szyjkowego dla plemników poprzez jego zagęszczenie oraz zmniejszają grubość błony śluzowej macicy (endometrium). Składnik estrogenowy natomiast, przyczynia się do zmniejszenia poziomu hormonu luteinizującego (LH) oraz hormonu folikulotropowego (FSH). Zmniejszenie poziomu FSH przyczynia się do zahamowania dojrzewania pęcherzyka dominującego. Ponadto, estrogeny regulują krwawienia z macicy, jak również wywierają pozytywny wpływ estrogenowy na organizm kobiety [2,3].

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej

Idealna metoda antykoncepcyjna powinna być:

• całkowicie bezpieczna,
  
• całkowicie skuteczna,
  
• odwracalna, a więc powinna umożliwiać jak najszybszy powrót do płodności po zaprzestaniu jej stosowania,
  
• dostępna,
  
• stosunkowo tania,
  
• łatwa w użyciu,
  
• bez bezpośredniego wpływu na akt płciowy [1,2].

Żadna z dostępnych metod antykoncepcji nie odpowiada w pełni wyżej wymienionym wymaganiom, jednak to właśnie antykoncepcja hormonalna wydaje się być najbliższa ideałowi. Szczególnie że w tej grupie dostępnych jest wiele metod. Różnią się one między sobą zarówno składem hormonalnym, dawkami hormonów, jak i sposobem użycia, co umożliwia dobranie metody odpowiadającej preferencjom danej kobiety.

Do rodzajów antykoncepcji hormonalnej zalicza się:

• doustne tabletki antykoncepcyjne (jedno- lub dwuskładnikowe),
  
• systemy transdermalne, popularnie nazywane plastrami antykoncepcyjnymi,
  
• pierścień (krążek) dopochwowy,
  
• domięśniowe wstrzyknięcia progesteronu o przedłużonym działaniu,
  
• wewnątrzmaciczny system uwalniający progesteron, bardziej znany pod nazwą wkładka domaciczna,
  
• antykoncepcja postkoitalna [2].

Tabletki antykoncepcyjne

To najpopularniejsza metoda antykoncepcji hormonalnej. Mogą być dwuskładnikowe i zawierają wówczas zarówno składnik estrogenowy, jak i progestagenowy oraz jednoskładnikowe, zawierające tylko progestagen.

Rodzaje tabletek antykoncepcyjnych

Najpopularniejsze są tabletki dwuskładnikowe. Stosowane są one w schemacie 21 + 7 lub 24 +4, co oznacza, ze przez 21 lub 24 dni stosuje się tabletki zawierające hormony, a następnie przez 7 lub 4 dni nie stosuje się tabletek, lub zażywa się tabletki placebo. W okresie przerwy występuje krwawienie. Dostępne są preparaty, które zawierają 21 lub 28 tabletek. Przy preparatach 21-tabletkowych przez 7 dni przerwy nie zażywa się tabletki, natomiast w preparatach 28-tabletkowych znajdują się również tabletki placebo, więc zażywa się je codziennie. Pamiętaj, że tabletki antykoncepcyjne powinny być zażywane o stałej porze dnia. Ich stosowanie rozpoczyna się w pierwszym dniu cyklu, czyli w pierwszym dniu krwawienia miesięcznego.

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, nazywane inaczej mini pigułkami, zawierają jedynie składnik progestagenowy. Zażywane są one w sposób ciągły, to znaczy bez przerwy pomiędzy kolejnymi opakowaniami. Wykazują one nieco niższą skuteczność w porównaniu do dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych i wymagają większego reżimu stosowania. Podczas zażywania mini pigułek nie występuje krwawienie miesięczne, mogą jednak występować plamienia. Ten rodzaj antykoncepcji stosowany jest przede wszystkim przez kobiety karmiące piersią [1,2].

Tabletki antykoncepcyjne wykorzystywane są nie tylko w celu zapobiegania ciąży, ale również w innych przypadłościach, jak np. bolesne miesiączkowanie. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Bardzo bolesne miesiączki — jak złagodzić bóle miesiączkowe? Skąpe i obfite miesiączki.

Tabletki antykoncepcyjne – skutki uboczne

Do najczęstszych działań niepożądanych tabletek antykoncepcyjnych należą:

• wymioty;
• nudności;
• plamienia i krwaienia;
• bóle głowy;
• zwiększenie łaknienia;
• zmiany skórne, trądzik;
• łojotok;
• przebarwienia.

Możliwe działania niepożądane zależą od związku aktywnego zawartego w tabletce.

Plastry antykoncepcyjne

Fachowo nazywane systemami transdermalnymi zawierają dwa rodzaje hormonów. Metoda ta wymaga mniejszej systematyczności w porównaniu do tabletek antykoncepcyjnych, ponieważ plaster nakleja się raz w tygodniu. Pamiętaj, że zmiana plastra powinna następować zawsze w tym samym dniu tygodnia, np. zawsze w czwartek. Metoda ta przeznaczona jest głównie dla kobiet, u których obecne są przeciwwskazania do stosowania tabletek antykoncepcyjnych ze względu na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wzdęcia), schorzenia wątroby i dróg żółciowych. Warto pamiętać, że metoda ta wykazuje niższą skuteczność u kobiet otyłych [1,2,4].

Krążek dopochowowy (pierścień dopochwowy)

Może być dobrą metodą dla kobiet, które mają problem z systematycznością. Zaaplikowany do pochwy krążek pozostawia się na 3 tygodnie. Po upływie tego czasu należy krążek wyjąć, po czym występuje krwawienie. Nowy krążek należy zaaplikować po 7-dniowej przerwie [1,2,5].

Domięśniowe wstrzyknięcie progesteronu o przedłużonym działaniu

Gwarantuje zachowanie efektu antykoncepcyjnego przez 3 miesiące. Działanie tej metody może utrzymywać się jeszcze kilka miesięcy później. Jeśli w najbliższej przyszłości nie planujesz ciąży, ta metoda może być odpowiednia dla Ciebie. Pełna płodność powraca po 6-9 miesiącach.

Wewnątrzmaciczny system uwalniający progesteron

To inaczej wkładka domaciczna uwalniająca miejscowo niewielką dawkę progestagenu (lewonorgestrelu). Ze względu na lokalne uwalnianie hormonu, ta metoda antykoncepcji hormonalnej nie wywołuje ogólnoustrojowych skutków działania hormonu. Wkładka domaciczna charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością oraz długotrwałym działaniem (do 5 lat). Założenie oraz późniejsze usunięcie wkładki odbywa się na wizycie u ginekologa. U większości kobiet stosujących tę metodą antykoncepcji zachowany jest rytm miesiączkowy, jednak u części z nich miesiączki mogą być bardzo skąpe, a u ok. 20% nie występują w ogóle. Wkładka domaciczna może być stosowana u kobiet karmiących piersią [1,2,6].

Antykoncepcja postkoitalna

Antykoncepcja awaryjna, stosowana po stosunku. Polega ona na zastosowaniu wysokiej dawki lewonorgestrelu lub octanu uliprystalu. Pamiętaj, że największą skuteczność preparatu z lewonorgestrelem zachowasz, jeśli zażyjesz tabletkę do 72 godzin po stosunku, natomiast preparat z octanem uliprystalu powinnaś zażyć do 120 godzin. Należy jednak pamiętać, że preparaty te powinny być stosowane jedynie wyjątkowo, gdy doszło do stosunku płciowego bez zabezpieczenia, bądź zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła [1,2,7,8].

Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej

Należy jednak pamiętać, że jak każdy środek farmakologiczny, również preparaty zawierające estrogeny i progestageny, są przeciwwskazane do stosowania u pewnych grup osób. Przeciwwskazaniami do stosowania antykoncepcji hormonalnej są:

• ciąża lub podejrzenie ciąży,
  
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,
  
• rak sutka,
  
• niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych,
  
• niewydolność wątroby,
  
• palenie papierosów u kobiet powyżej 35. roku życia.

Antykoncepcja hormonalna – skuteczność

Antykoncepcja hormonalna jest znacznie skuteczniejszą metodą zapobiegania ciąży niż preparaty plemnikobójze czy prezerwatywy. Ich skuteczność ocenia się za pomocą wskaźnika Pearla, który opisuje odsetek ciąż, do których doszło, mimo stosowania danej metody antykoncepcji. Przelicza się go na 100 regularnie współżyjących kobiet w ciągu roku. Wskaźnik ten wynosi:

• 0,2-0,5 dla tabletek dwuskładnikowych jednofazowych;
• 0,7 dla tabletek dwuskładnikowych dwufazowych;
• 1-3 dla tabletek jednoskładnikowych;
• 0,9 dla plastrów antykoncepcyjnych;
• 0,1-0,2 dla spirali antykoncepcyjnej hormonalnej;
• 0,6-0,8 dla spirali antykoncepcyjnej niehormonalnej;
• i aż 3-7 dla prezerwatywy.