Czym są alkaloidy?

Alkaloidy są grupą substancji pochodzenia naturalnego, które wywierają wyraźny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Chemicznie większość z nich ma atom azotu wbudowany w pierścień, jednak jest spora ilość alkaloidów, które charakteryzują się zupełnie inną budową. Większość alkaloidów jest pozyskiwana z roślin. Są od tego wyjątki jak na przykład salamandryna pochodzenia zwierzęcego od Salamandry z gatunku Salamandra maculosa, czy ergotamina pochodzenia grzybiczego z przetrwalników buławinki czerwonej [1].

Jakie alkaloidy wykorzystujemy w lecznictwie?

Alkaloidy są od wieków pozyskiwane z roślin i wykorzystywane w leczeniu różnych dolegliwości. Wyróżniamy następujące grupy alkaloidów:

Alkaloidy tropanowe

Alkaloidy tropanowe należą do jednych z najbardziej rozpoznawalnych alkaloidów. Należą do nich:

Atropina — alkaloid stosowany przez okulistów

Jest to roślinny alkaloid wykorzystywany w medycynie w celu zabezpieczenia pacjenta przed wpływem nerwu błędnego na serce, na przykład w narkozach, aby utrzymać akcję serca pacjenta. Atropina działa, także rozluźniająco na mięśnie przewodu pokarmowego. To działanie jest wykorzystywane w kolkach. Atropina to alkaloid, który był stosowany przez okulistów.  Po zastosowaniu jej zewnętrznie na oko rozszerza źrenicę, dzięki czemu można zbadać dno oka. Jej działanie jest bardzo długie, w związku z tym obecnie używa się związków, które działają na oko nieco krócej [2].

Hioscyjamina — alkaloid z wilczej jagody

Jest to alkaloid z wilczej jagody. Działa tak samo jak atropina, tylko z dużo większą siłą. Stąd obecnie nie jest wykorzystywana w lecznictwie. Kiedyś była stosowana jako preparat na kolki oraz w okulistyce.

Skopolamina

Ma działanie podobne do atropiny, jednak w dużo niższych dawkach powoduje senność i otępienie, co było wykorzystywane jako serum prawdy w przesłuchaniach. Obecnie skopolamina nie jest wykorzystywana w lecznictwie [3].

Alkaloidy indolowe

Alkaloidy indolowe to liczna grupa substancji chemicznych. Niestety część z nich charakteryzuje się wysoką toksycznością, łatwo je przedawkować, bo dają mocne działanie w bardzo niskich dawkach. W związku z tym w dzisiejszych terapiach odeszło się od stosowania takich substancji jak strychnina, czy rezerpina. W dzisiejszych czasach wykorzystujemy:

Winkrystyna

Jest to alkaloid, który pozyskujemy z barwinka. Ma działanie cytostatyczne, co wykorzystujemy w terapii przeciwnowotworowej między innymi na białaczkę, złośliwe chłoniaki, szpiczaki czy raka piersi [4].

Ergotamina

Jest pozyskiwana z przetrwalników buławinki czerwonej. Powoduje skurcz naczyń krwionośnych w obrębie mózgu, co jest wykorzystywane w terapii migren i bóli klasterowych [5].

Alkaloidy purynowe

Do alkaloidów purynowych zaliczamy substancje, z którymi większość z nas spotyka się na co dzień, czyli:

Kofeina

Jest to alkaloid występujący w kawie arabskiej. W medycynie jest wykorzystywany w migrenowych bólach głowy. Znajdziesz kofeinę w preparatach takich jak: Solpadeine, Coffepirine [6].

Teofilina

Teofilinę znamy jako alkaloid w liściach herbaty. Jest stosowana w leczeniu dychawicy oskrzelowej, dzięki rozkurczaniu mięśni gładkich oskrzeli. Znajdziesz ją w preparatach dostępnych z przepisu lekarza pod nazwami: Euphyllin long, Theospirex [6].

Czy wszystkie alkaloidy są bezpieczne?

Nie wszystkie alkaloidy nadają się do wykorzystania w medycynie. Część z nich jest bardzo toksyczna, przykładem takich alkaloidów są:

Alkaloidy pirolizydynowe

Alkaloidy pirolizydynowe są wytwarzane przez często używane w medycynie rośliny takie jak żywokost, ogórecznik czy podbiał. Są to substancje działające silnie toksycznie, mogące powodować mutacje. Co gorsza, łatwo przechodzą przez łożysko i mleko matki, działając przede wszystkim hepatotoksycznie na dziecko. Rośliny wytwarzają je w celu ochrony przed zwierzętami roślinożernymi. Dlatego nigdy nie powinno się stosować preparatów z wyżej wymienionych roślin na otwarte rany, ze względu na ryzyko przedostania się alkaloidów pirolizydynowych do organizmu [7].