Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na kontakt z alergenem znajdującym się w żywności. Charakteryzuje ją zespół powtarzalnych objawów u pacjentów podatnych na dany składnik pożywienia. Ten sam składnik u osób zdrowych jest całkowicie tolerowany i nie powoduje żadnych przykrych symptomów. Za wystąpienie reakcji alergicznej odpowiedzialne są przeciwciała IgE, które są skierowane przeciwko konkretnemu alergenowi. Ich zadaniem jest unieszkodliwienie go i usunięcie z organizmu [1,2].

Garść statystyk

Alergia pokarmowa to termin często mylony z nietolerancją pokarmową. Nie są to jednak swoje synonimy i nie można stosować ich zamiennie. U podstaw tych dwóch zjawisk leżą zupełnie odmienne zjawiska. Alergia pokarmowa to stan chorobowy, za który odpowiada aktywność układu immunologicznego. Alergen jest rozpoznawany przez układ odpornościowy jako „obcy”, a nasz organizm skutecznie próbuje się go pozbyć, wyzwalając tym samym szereg symptomów alergicznych. Nietolerancja pokarmowa nie ma podłoża immunologicznego. Zazwyczaj wynika z „niedoskonałości” naszego układu pokarmowego, np. z niedoboru wyspecjalizowanych enzymów, trawiących dany składnik pożywienia (np. nietolerancja laktozy i niedobór enzymu — laktazy) (czytaj także: Nietolerancja laktozy — jak żyć z tą dolegliwością?).

O ile nietolerancja jest faktycznie bardzo powszechna, o tyle alergia już mniej. Chociaż około 30% populacji przypisuje sobie różnego rodzaju nadwrażliwości, to zdiagnozowaną alergię pokarmową posiada 4-8% dzieci i 2-4% dorosłych. Alergia pokarmowa jest chorobą o podłożu dziedzicznym. Pojawienie się jej u dziecka, najczęściej jest zapowiedzią rozwoju alergicznego nieżytu nosa oraz astmy oskrzelowej w późniejszym okresie życia [1].

Alergia pokarmowa — co nas uczula?

Natychmiastowa reakcja alergiczna jest zazwyczaj związana z uczuleniem na grupę tzw. najczęstszych alergenów. Niemniej, zdarzają się sytuacje, gdy objawy alergii pojawiają się również po pokarmach spoza tej listy (Czytaj także: Leki na alergie – podział i przegląd leków przeciwhistaminowych).

Alergenami, które najczęściej uczulają dzieci, są:

• mleko krowie,
• jaja.

Co ważne, liczba uczulających pokarmów zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka, a łagodzenie objawów alergii pokarmowej następuje po wyeliminowaniu z codziennego menu uczulającego pokarmu (np. nabiału) [1,2].

Z kolei u dorosłych najczęstsze alergeny to:

• owoce morza i ryby,
• orzechy,
• seler,
• pomidor,
• zboża,
• soja,
• cytrusy.

Chorzy muszą dokładnie czytać etykiety i składy kupowanych produktów, a w restauracjach i stołówkach pytać o szczegółową recepturę. Nie zdajemy sobie sprawy, w ilu produktach na rynku znajduje się, tak często uczulające, mleko czy śladowe ilości orzechów. Ich spożycie przez osobę cierpiącą na alergię pokarmową, może być opłakane w skutkach [1].

Jakie są objawy alergii pokarmowej? 

Zjedzenie pokarmu, zawierającego alergen, nie powoduje żadnych przykrych dolegliwości u osoby zdrowej. Natomiast chorzy, cierpiący na alergię pokarmową mogą uskarżać się na:

• objawy ze strony układu pokarmowego: wymioty, nudności, kurczowy ból brzucha, biegunka (Czytaj także: Jakie są przyczyny i jak leczyć zatrucie pokarmowe?);
• zmiany skórne: atopowe zapalenie skóry, świąd, zaczerwienienie;
• objawy ze strony układu oddechowego, np. duszności;
• nawet wstrząs anafilaktyczny.

Każdy pacjent może indywidualnie reagować na ten sam alergen. U jednego wywoła on wyłącznie biegunkę, zaś u drugiego będą dominowały objawy skórne. Nie ma żadnego „klucza” do przewidzenia, jakie symptomy chorobowe wywoła dany alergen [1,2].

Alergia pokarmowa: jakie badania warto wykonać?

Częste dolegliwości żołądkowe mogą być związane z występowaniem alergii pokarmowej. Warto udać się do lekarza alergologa, który wykona odpowiednie testy. W jego obecności ze względu na możliwość wystąpienia gwałtownych reakcji mogą być przeprowadzone testy skórne, w których alergeny są nakładane na skórę, w następnie wykonywane jest nacięcie. Wystąpienie mocnego zaczerwienienia i obrzęku może świadczyć o alergii. 

Inną metodą jest diagnostyka w kierunku poszukiwania przeciwciał przeciwko odpowiednim alergenom we krwi. Pakiet diagnostyczny dobiera się na podstawie wywiadu z pacjentem, lub na jego życzenie można rozszerzyć diagnostykę i sprawdzić możliwie jak najwięcej przeciwciał skierowanych przeciwko różnego rodzaju produktom spożywczym [4]. 

Jak wygląda alergia pokarmowa u niemowląt?

Alergie pokarmowe znacznie częściej występują u niemowląt niż u starszych dzieci i dorosłych. To właśnie w okresie niemowlęcym następuje rozszerzenie diety u najmłodszych, a reakcje organizmu mogą być gwałtowne. Najczęściej występującą alergią pokarmową jest alergia na białka mleka krowiego i jaja kurze. U niemowląt występują objawy typowe dla alergii takie jak dolegliwości żołądkowe, czy wysypka. Może też dojść do pojawienia się zapalenia jelita grubego i cienkiego. Wtedy zwykle dostrzegamy krew w stolcu, wymioty, nieprawidłowy przyrost masy ciała. 

Po wykluczeniu alergenów z diety objawy ustępują [5].

Alergia pokarmowa — czy da się ją wyleczyć?

Specjaliści oszacowują, że niespełna 30% chorych „wyzbywa się” alergii pokarmowej w ciągu 1-2 lat. Nie dzieje się to jednak samoistnie. Konieczne jest odstawienie wszelkich uczulających pokarmów — nie można zatem mówić o „wyleczeniu” alergii, a wyłącznie o jej wyciszeniu. Alergia pokarmowa na białko mleka krowiego zanika u niemal 85% dzieci przed ukończeniem 3. roku życia. Tymczasem alergia na orzechy arachidowe w 80% z czasem w ogóle nie mija. Nie ma na to jednej skutecznej recepty. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej, należy unikać alergenu do końca życia [1,3].

Przed alergią pokarmową nie da się uchronić. Jest to choroba o podłożu dziedzicznym, na której pojawienie się nie mamy wpływu. Jedynym rozwiązaniem, ułatwiającym funkcjonowanie z tym schorzeniem, jest unikanie ekspozycji na alergen, co w tym przypadku oznacza wyeliminowanie z diety określonych, uczulających składników.