Rodzina roślin olejkowych — lamiaceae

Zioła, które najczęściej uprawiamy w doniczkach należą do rodziny Lamiaceae (wargowe). Występują licznie na całym świecie (oprócz terenów okołobiegunowych), a najliczniej w krajach śródziemnomorskich. To, co je charakteryzuje to olejki eteryczne, które zawierają. Z tego względu są to rośliny niezwykle aromatyczne, znajdujące szerokie zastosowanie w kuchni, ale także w medycynie i kosmetologii [1].

1. Bazylia — na trawienie i przeziębienie

Idealny dodatek do dań kuchni włoskiej. Najbardziej znany i najczęściej wykorzystywany gatunek to bazylia pospolita (Ocimum basilicum). Surowcem zielarskim jest ziele bazylii. Ważnym i cennym składnikiem występującym w tej roślinie jest olejek bazyliowy. Związkami dominującymi w tym olejku są: metylochawikol 1,8-cyneol, eugenol, linalol. Inne ważne związki to garbniki, saponiny, flawonoidy. 

Ziele bazylii poprawia procesy trawienne, wspomaga wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Olejek bazyliowy ma udowodnione działanie przeciwbakteryjne, dzięki czemu znalazł zastosowanie podczas produkcji środków do pielęgnacji jamy ustnej. Można go stosować jako pomocniczy środek podczas przeziębienia, gdy w górnych drogach oddechowych zalega wydzielina. Dodany jako składnik inhalacji parowej, ułatwi jej odkrztuszanie. Dodatkową, ciekawą właściwością bazylii jest zdolność do odstraszania owadów [1,3].

2. Tymianek — pogromca grzybów i bakterii

Najpopularniejszym gatunkiem jest tymianek zwyczajny (Thymus vulgaris). Roślina ta wykorzystywana była już w starożytności. Egipcjanie stosowali ją do balsamowania zwłok, a także jako główny składnik kadzideł. Tymianek ma drobne, wyrastają parami liście. Olejek tymiankowy występujący w tej roślinie zawiera związki takie jak tymol karwakrol, borneol i p-cymen. Charakterystyczny zapach tymianku pochodzi od składnika olejku, który występuje w największej ilości, czyli od tymolu. Oprócz olejku eterycznego istotnymi składnikami są także kwasy fenolowe, triterpeny, a także garbniki i flawonoidy. 

Olejek tymiankowy działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Ziele oraz olejek tymiankowy ze względu na właściwości przeciwbakteryjne i orzeźwiający zapach, stosuje się m.in. do produkcji past do zębów, płynów do płukania ust i gardła, olejków do kąpieli. Składniki aktywne tymianku zwiększają czynność wydzielniczą oskrzeli, upłynniają zalegającą wydzielinę, co ułatwia ruchy nabłonka rzęskowego. Wyciąg z tymianku jest popularnym składnikiem preparatów stosowanych w leczeniu kaszlu i chrypki (np. syrop tymiankowy złożony o działaniu wykrztuśnym) oraz pomocniczo w nieżytach błon śluzowych górnych dróg oddechowych (np. tabletki do ssania Tymianek i Podbiał) [1,4].

3. Mięta — roślina wspomagająca trawienie

To jedna z najpopularniejszych roślin zielarskich. Spotkać można wiele gatunków mięty, jednak tym najpopularniejszym jest mięta pieprzowa (Mentha piperita). Surowcem zielarskim jest liść mięty pieprzowej. Zapachu mięty nie trzeba nikomu przedstawiać. Znany jest doskonale, chociażby z produktów do higieny jamy ustnej, jak pasty do zębów, płyny do płukania ust, czy też z przemysłu spożywczego — aromat gum do żucia i cukierków. Związkami leczniczymi, które występują w surowcu, są głównie: garbniki, flawonoidy, fenolokwasy, gorycze, a także wykorzystywany na szeroką skalę olejek miętowy. 

Głównym składnikiem olejku jest mentol, który nadaje mu orzeźwiający i intensywny zapach. Ponadto występują w nim także m.in.: menton, pulegon, geraniol, limonen i piperyton. Ciekawostką jest, że skład olejku zmienia się w zależności od różnych czynników, jak np. warunki środowiskowe czy też okres zbioru. 

Właściwości lecznicze tej rośliny są niezwykle szerokie. Wspomaga trawienie, poprzez stymulację wydzielania soków trawiennych, przede wszystkim żółci.  Działa także przeciwwymiotnie oraz przeciwbakteryjnie. Dlatego też surowiec jest stosowany w problemach trawiennych, którym towarzyszy ból, kolki, mdłości, wzdęcia, a także w stanach zapalnych pęcherzyka i dróg żółciowych. Olejek miętowy znalazł zastosowanie w aromaterapii, gdzie łagodzi stres. Mentol działa znieczulająco i przeciwświądowo, poprzez porażenie zakończeń czuciowych nerwów przewodzących ból [1].

4. Rozmaryn — na bóle reumatyczne

W kuchni idealnie podkreśla smak mięs. Gatunkiem leczniczym jest rozmaryn lekarski (Rossmarinus officinalis) — surowiec zielarski stanowi liść rozmarynu.

Olejek rozmarynowy w swoim składzie zawiera: 1,8-cyneol, kamforę, α-pinen, borneol, octan borneolu. Inne istotne związki występujące w surowcu to diterpeny, triterpeny, kwasy fenolowe oraz flawonoidy. 

Składniki olejku eterycznego wykazują działanie przeciwskurczowe, wspomagają wydzielanie soków trawiennych. Olejek stosowany zewnętrznie drażni skórę i poprawia krążenie.

Wewnętrznie rozmaryn stosuje się w przypadku problemów trawiennych, gdzie występują wzdęcia i uczucie pełności. Skutecznie wzmaga też apetyt. Natomiast wyciągi alkoholowe z liści rozmarynu lub olejek rozmarynowy aplikowane zewnętrznie, są wykorzystywane w łagodzeniu bólów reumatycznych i mięśniowych [1].

5. Melisa — roślina dla niespokojnych

To kolejna roślina lecznicza o pięknym zapachu, tym razem cytrynowym. Surowcem zielarskim jest liść melisy oraz ulistnione szczyty pędów melisy lekarskiej (Melissa officinalis).

Najważniejsze składniki aktywne występujące w tej roślinie to: olejek eteryczny (w składzie przede wszystkim zawiera cytral, cytronelal, geraniol, linalol), a także flawonoidy, kwasy fenolowe i triterpeny.

Melisa znana jest przede wszystkim z działania uspokajającego. Dodatkowo pobudza wydzielanie soków trawiennych oraz hamuje rozwój bakterii, wirusów i grzybów. Stosowana jest w stanach nadpobudliwości nerwowej, trudnościach w zasypianiu, w nerwicach serca, a także podczas zaburzeń pracy układu pokarmowego związanych ze stresem [1], (czytaj także: Rośliny adaptogenne — pomoc w walce ze stresem i zmęczeniem).