Zespół nadnerczowo-płciowy

Zespół nadnerczowo-płciowy, nazywany również wrodzonym przerostem nadnerczy, jest zaburzeniem endokrynologicznym, polegającym na nieprawidłowym wytwarzaniu hormonów. Jest on konsekwencją zaburzenia enzymatycznego, najczęściej polegającego na zmniejszeniu lub zahamowaniu aktywności 21α-hydroksylazy – ważnego enzymu w syntezie kortyzolu. Wyróżnia się dwie postacie wrodzonego przerostu nadnerczy: klasyczną (może zagrażać życiu, zwykle rozpoznawana u noworodków) oraz nieklasyczną (łagodna, niezagrażająca życiu).

Przyczyną niedoboru lub braku enzymu 21α-hydroksylazy jest mutacja w genie CYP21A2. Jest to jeden z najczęstszych wrodzonych błędów metabolicznych. Powoduje to niewystarczającą produkcję hormonów, takich jak: kortyzol i aldosteron, przez co czynność nadnerczy w mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego nieustannie pobudzana jest przez podwzgórze i przysadkę mózgową do produkcji tych hormonów. W wyniku tego dochodzi do przerostu nadnerczy oraz nadmiernej produkcji innych hormonów np. androgenów nadnerczowych.

Objawy towarzyszące zespołowo nadnerczowo-płciowego różnią się w zależności od występującej postaci choroby. W postaci klasycznej objawy są charakterystyczne tuż po urodzeniu. U niemowląt występuje nieprawidłowy wygląd zewnętrznych narządów płciowych, niedostateczny przyrost lub utrata masy ciała, odwodnienie, biegunki, wymioty, zaburzenia pracy serca. Ponadto może rozwinąć się przełom nadnerczowy, co stanowi zagrożenie dla życia. W nieklasycznej postaci wrodzonego przerostu nadnerczy objawy są zauważalne zwykle później — u dzieci lub u młodych dorosłych. Choroba objawia się przedwczesnym rozwojem owłosienia łonowego, szybkim wzrastaniem w okresie dzieciństwa, przedwczesnym i nasilonym trądzikiem, niepłodnością lub zmniejszeniem płodności oraz nadwagą. U kobiet ponadto mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania, hirsutyzm, łojotok.

Aby zdiagnozować chorobę, lekarz powinien zebrać dokładny wywiad lekarski, ocenić objawy kliniczne oraz ocenić wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu. Istotne jest oznaczenie stężenia 17-hydroksyprogesteronu (17-OHP) w surowicy krwi, a w moczu stężenia wydalanych metabolitów tego hormonu. W Polsce wszystkie noworodki są objęte badaniem przesiewowym w celu wykrycia niedoboru 21-hydroksylazy. U kobiet w ciąży z grupy zwiększonego ryzyka można wykonać diagnostykę prenatalną, która opiera się na ocenie płodowego 17-OHP lub androstendionu w płynie owodniowym.

Postępowanie terapeutyczne ma na celu uzupełnienie niedoborów hormonalnych i zmniejszenie stężenia męskich hormonów płciowych. W leczeniu stosuje się suplementację glikokortykosteroidów, a w razie niedoboru aldosteronu również suplementację mineralokortykoidów. Ze względu na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w trakcie długotrwałej terapii, konieczne jest stałe monitorowanie stężeń hormonów. W przypadku pacjentek z nieprawidłowymi zewnętrznymi narządami płciowymi przeprowadza się korygujące zabiegi urologiczne. Dzięki wczesnej diagnostyce prenatalnej możliwe jest włączenie leczenia w trakcie ciąży, co pozwala na prawidłowy rozwój narządów płciowych i redukcję cech męskich u płodów żeńskich.

Niestety nie da się zapobiegać chorobie. Dzięki wczesnej diagnozie możliwe jest włączenie leczenia już w czasie ciąży, co zwiększa szansę na prawidłowy rozwój narządów płciowych i redukcję cech męskich u płodów żeńskich.