Wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny to ciężka i czasami zagrażająca życiu reakcja układu odpornościowego na antygen, na który dana osoba była wcześniej narażona. Reakcja ta może obejmować swędzenie skóry, obrzęk, zapadnięcie się naczyń krwionośnych, omdlenie, trudności w oddychaniu i śmierć.

Wśród czynników alergicznych wymienia się oddziaływanie:
– niektórych grup leków (np. aspiryny), a także nieprawidłowego przyjmowania suplementów diety u osób, które wykazują nadwrażliwość na nadmierną podaż mikroskładników;
– jadu owadów błonkoskrzydłych (m.in. pszczół lub os);
– materiału lateksowego;
– alergenów, które stanowią składnik produktów żywnościowych (np. orzeszki, owoce morza, mleko, jaja kurze, pszenica);
– alergenów unoszących się w powietrzu (m.in. pyłki, roztocza, kurz).

Wśród czynników niealergicznych, które mogą doprowadzić do powstania stanu anafilaktycznego, można zaliczyć:
– szczepionki i różnego rodzaju preparaty immunologiczne – wstrząs anafilaktyczny po szczepieniu występuje bardzo rzadko, jednak chorzy z niewydolnością oddechową powinni być bacznie obserwowani po podaniu szczepionki;
– zwiększoną obecność agresywnych mediatorów w żywności;
– niezbadane do tej pory konserwanty, czynniki obecne w środowisku oraz zanieczyszczenia żywności.

Warto również pamiętać, że zwiększone ryzyko wystąpienia anafilaksji oraz wstrząsu anafilaktycznego dotyczy osób, które w swoim życiu doświadczyły już reakcji anafilaktycznej (kolejny przypadek anafilaksji może mieć u nich bardziej nasilony przebieg), osób zmagających się z różnego rodzaju alergiami i astmą oskrzelową, a także osób, których członkowie rodziny przeszli wstrząs anafilaktyczny.

Po zadziałaniu jakiegoś czynnika wyzwalającego wstrząs może dojść do całej gamy objawów. Objawy te występują najczęściej w ciągu kilku minut, a nawet sekund i zwykle samoistnie ustępują. Zdarzają się także nawroty, tzw. późne reakcje pojawiające się do 72 godzin od pierwszej reakcji – najczęściej po 8–12 godzinach.

U około 80–90% chorych objawy rozwiniętego wstrząsu poprzedza pojawienie się zmian skórnych – np. wysypki (tzw. pokrzywki) po przyjęciu jakiegoś pokarmu lub leku.

Groźnymi objawami są:
– zawroty głowy
– uczucie silnego osłabienia
– kołatanie serca
– chrypka
– kaszel
– nieżyt nosa
– uczucie braku powietrza
– nudności i wymioty, ból brzucha.

Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego opiera się przede wszystkim na obserwacji występujących objawów połączonych często ze spadkiem ciśnienia tętniczego. Objawy wstrząsu są dosyć specyficzne, dlatego diagnostyka nie stanowi większego problemu.

Z reguły podczas nasilonego wstrząsu nie ma czasu, aby zbadać poziom histaminy, aby potwierdzić podejrzenie wstrząsu anafilaktycznego. Badanie to powinno być wykonane maksymalnie do godziny od początku objawów. Oprócz tego do rozpoznania wykorzystuje się badanie trypazy we krwi. Trypazy mogą mieć prawidłowy poziom u chorych z alergią pokarmową. Ponadto poziomy tych substancji mogą się bardzo szybko zmieniać, co również utrudnia rozpoznanie wstrząsu. Stąd diagnoza stawiana jest głównie na podstawie występujących objawy.

Leczeniem z wyboru jest epinefryna (adrenalina) podana domięśniowo. Choć wciąż problemem jest jej zbyt rzadkie zlecanie i używanie. Epinefryna „rozluźnia” naczynia, m.in. zmniejszając obrzęk błon śluzowych – przywraca równowagę komórek tucznych i bazofili.

Epinefrynę podaje się domięśniowo w przednio-boczną powierzchnię uda. W zależności od odpowiedzi organizmu można powtórzyć iniekcję po przynajmniej 5 minutach. W większości przypadków poprawę stanu uzyskuje się po 1-2 dawkach adrenaliny.

Zapobieganie wstrząsowi anafilaktycznemu jest bardzo ważne, ponieważ jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Najważniejsze jest określenie czynnika wywołującego reakcję alergiczną, a następnie unikanie kontaktu z nim. Nie zawsze jednak jest to możliwe. Dlatego przed wykonaniem szczepionki lub podaniem leku należy poinformować lekarza, że w przeszłości miał miejsce wstrząs. W przypadku uczulenia na jad owadów — należy zaopatrzyć się w ampułkostrzykawki z adrenaliną, które można samodzielnie zaaplikować domięśniowo. Osoby zagrożone wstrząsem powinny również nosić ze sobą jeden z zestawów do pierwszej pomocy.