Toczeń rumieniowaty

Toczeń rumieniowaty jest chorobą autoimmunologiczną o niejasnej etiologii, doprowadzającą do procesów zapalnych wielu tkanek i narządów. Charakterystycznymi objawami SLE są zmiany skórne w kształcie motyla, nadwrażliwość na światło słoneczne, owrzodzenia jamy ustnej, zapalenie stawów, a także objaw Raynauda. W terapii tocznia rumieniowatego układowego stosowane są leki immunosupresyjne oraz przeciwmalaryczne. Wykazano również korzystny wpływ przyjmowania kwasów omega-3 na przebieg choroby.

Dokładna przyczyna występowania tocznia rumieniowatego nie jest znana. Wiadomo, że toczeń rozwija się u osób genetycznie podatnych na zachorowanie po zadziałaniu dodatkowego bodźca, takiego jak:
– ekspozycja na światło słoneczne – promieniowanie ultrafioletowe powoduje uszkodzenie komórek naskórka, których fragmenty są usuwane przez makrofagi. U osób zdrowych proces ten przebiega sprawnie, w toczniu natomiast usuwanie obumarłych komórek jest zaburzone, a pozostające fragmenty stają się „celem” dla autoprzeciwciał; w ten sposób dochodzi do uruchomienia kaskady stanu zapalnego i powstania charakterystycznych zmian skórnych, a także zajęcia narządów wewnętrznych
– zakażenie – podejrzany jest szereg drobnoustrojów, m.in. ludzkich retrowirusów, wirusa Epsteina-Barr, niektórych bakterii,
– czynniki hormonalne – znacznie częściej chorują kobiety, co jest związane z wpływem hormonów płciowych, takich jak estrogeny czy prolaktyna; większe ryzyko rozwoju tocznia lub zaostrzenie choroby podejrzewa się również u kobiet przyjmujących hormonalną terapię zastępczą oraz doustne środki antykoncepcyjne,
-leki – niektóre leki mogą wywoływać tzw. toczeń polekowy. Ich lista jest długa, wśród nich znajdują się: prokainamid, chlorpromazyna, metyldopa, hydralazyna, izoniazyd, antagoniści TNF-alfa, interferon. Choroba ma zazwyczaj łagodny przebieg, nie zajmuje narządów wewnętrznych i ustępuje po odstawieniu leku a niekiedy konieczne jest leczenie steroidami,
-inne – niektóre substancje chemiczne, takie jak rozpuszczalniki organiczne, związki krzemu, aminy aromatyczne, a także dieta wysokotłuszczowa i palenie papierosów mogą stymulować rozwój chorób autoimmunologicznych. Potencjalne działanie ochronne mają kwasy tłuszczowe nienasycone i witamina D.

Objawy tocznia rumieniowatego mogą być bardzo różne – zależy to przede wszystkim od zajęcia przez chorobę konkretnych narządów. Symptomy ogólne to przede wszystkim uczucie ciągłego rozbicia i zmęczenia, brak apetytu, utrata masy ciała oraz utrzymujący się stan podgorączkowy lub gorączka (u osób ze zdiagnozowanym toczniem, objawy te mogą wskazywać na nawrót choroby). Oprócz tego, objawy tocznia rumieniowatego ze strony różnych układów i organów to:
– zmiany skórne;
– ból mięśni (zarówno przy poruszaniu się, jak i w spoczynku);
– choroby naczyń krwionośnych, takie jak miażdżyca, ale również zapalenie ścian naczyń oraz podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, a oprócz tego zaburzenia hematologiczne, związane ze złymi wynikami badań morfologicznych;
– suchość i zmęczenie oczu;
– symptomy ze strony układu pokarmowego – niestrawność, ból brzucha, częste biegunki lub zaparcia;
– symptomy ze strony układu nerwowego w różnym nasileniu;
– osteoporoza i ogólne osłabienie kośćca (konieczne jest wówczas stosowanie leków przeciwko osteoporozie).

Toczeń rumieniowaty układowy jest chorobą, która u każdego pacjenta może przebiegać inaczej, w związku z tym diagnostyka tocznia obejmuje wiele różnych badań – zalecanych pacjentowi na podstawie jego objawów. Wśród nich wyróżnia się oczywiście szczegółowy wywiad lekarski, a oprócz tego:

– badanie na przeciwciała przeciwjądrowe oraz przeciwciała antyfosfolipidowe;
– badania w kierunku stanu zapalnego oznaczenie parametrów OB, CRP i innych;
-badania na kiłę (pacjenci chorujący na toczeń często mają wynik dodatni – mimo, że nie są zakażeni kiłą);
– pełna morfologia krwi wraz z tak zwanymi „próbami wątrobowymi”, czyli oceną funkcji wątroby (badania AST, ALT);
– badania mające na celu ocenę funkcjonowania nerek – w tym oznaczenie poziomu kreatyniny i ogólne badanie moczu;
– badanie wycinka skóry pod mikroskopem (tak zwany lupus band test), które uwidacznia autoprzeciwciała;
– kapilaroskopia, czyli ocena mikroskopowa wałów paznokciowych, wykonywana u pacjentów z objawem Raynauda);
– badania obrazowe – zwłaszcza w przypadku objawów ze strony stawów – RTG, USG, rezonans magnetyczny.

Leczenie tocznia rumieniowatego ma na celu przede wszystkim uzyskanie remisji choroby – niestety, nie da się jej wyleczyć całkowicie. Na terapię składają się ogólne zalecania dla osób z toczniem (brak ekspozycji na promieniowanie słoneczne, wypoczynek, stosowanie diety przeciwmiażdżycowej, profilaktyka osteoporozy i zakażeń – w tym przyjmowanie szczepień – aktywność fizyczna, sięganie po pomoc psychologiczną i inne), a także leczenie tocznia rumieniowatego dostosowane do rozległości choroby i jej postaci.

W większości pacjenci muszą przyjmować leki immunosupresyjne, które ograniczają niewłaściwą odpowiedź immunologiczną organizmu. Chorzy z zespołem antyfosfolipidowym mają przepisane leki zmniejszające krzepliwość krwi, u pacjentów z bólami stawów stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne i profilaktykę zwyrodnieniową, a osobom ze zmianami lub zwyrodnieniami w obrębie niektórych narządów (serca, nerek, płuc i innych) dobiera się terapię mającą na celu utrzymanie zmian „w ryzach” lub ich ustąpienie. Niezależnie od postaci tocznia i stopnia jego zaawansowania, przy odpowiednim leczeniu oraz stosowaniu się do zaleceń lekarza można uzyskać remisję choroby i starać się utrzymać ją jak najdłużej.

Obecnie nie znamy sposobu, aby zapobiec rozwojowi tocznia rumieniowatego układowego. Korzystne wydaje się unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce oraz stosowanie się do ogólnych zasad zdrowego stylu życia. Powinno się w miarę możliwości unikać leków mogących wywoływać toczeń polekowy.