Przełom addisonoidalny

Przełom addisonoidalny (przełom nadnerczowy, przełom korowo-nadnerczowy) jest poważnym stanem medycznym spowodowanym niezdolnością organizmu do wytwarzania wystarczającej ilości kortyzolu. Stan ten może wystąpić, gdy ktoś, kto nie ma prawidłowo funkcjonujących nadnerczy, doświadczy bardzo stresującej sytuacji.

Przełom nadnerczowy występuje, gdy gruczoł nadnerczy ulega uszkodzeniu (choroba Addisona, pierwotna niedoczynność nadnerczy), gdy dochodzi do uszkodzenia przysadki mózgowej (wtórna niedoczynność nadnerczy) lub gdy niedoczynność nadnerczy nie jest odpowiednio leczona.

Przyczyną przełomu nadnerczowego zwykle jest nieumyślne odstawienie zażywanych leków sterydowych (głównie u osób starszych). Przyczynami przełomu nadnerczowego mogą być także odwodnienie (wskutek masywnych wymiotów bądź obfitej biegunki), ogólnoustrojowe infekcje, uraz nadnerczy (np. w przebiegu zabiegu chirurgicznego), wysiłek fizyczny i stres. Są to sytuacje, w wyniku których dochodzi do zwiększenia zapotrzebowania na hormony kory nadnerczy. Przyjmowanie takich leków, jak ketokonazol, mitotan, fenytoina oraz ryfampicyna – ze względu na ich negatywny wpływ na wytwarzanie oraz metabolizm hormonów kory nadnerczy – również może doprowadzić do wystąpienia przełomu nadnerczowego.

Ostra niewydolność kory nadnerczy zwykle rozwija się u pacjentów z przewlekłą niedoczynnością kory nadnerczy, także tych prawidłowo leczonych, jednak może również rozwinąć się u osób z ciężką chorobą ogólnoustrojową (np. posocznicą meningokokową z rozsianym wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym – DIC, zwaną zespołem Waterhouse’a-Friderichsena), u których doszło do obustronnego zawału krwotocznego kory nadnerczy lub u pacjentów leczonych środkami przeciwkrzepliwymi (antykoagulantami).

U osób zdrowych przełom nadnerczowy może być konsekwencją leczenia przeciwgrzybiczego ketokonazolem (jest to silny inhibitor steroidogenezy nadnerczowej), pierwszym objawem niedoczynności kory nadnerczy (ma to miejsce zwykle u pacjentów z nierozpoznaną chorobą Addisona, czyli pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy) lub choroby nowotworowej (przerzutów do nadnerczy).

Przełom nadnerczowy zwykle daje objawy, które zapowiadają możliwość wystąpienia takiego stanu. Nie są one charakterystyczne i mogą wskazywać raczej na schorzenia gastryczne lub grypę: utrata apetytu, nudności, bóle i zawroty głowy, osłabienie i ogólne złe samopoczucie. Następnie dołączają do nich inne objawy, które wskazują na przełom nadnerczowy:
-nudności, wymioty i biegunka, które mogą doprowadzić do odwodnienia
-nasilające się uczucie osłabienia, będące wynikiem zaburzeń elektrolitowych
– bóle brzucha, okolicy krzyżowej, mięśni i stawów
– gorączka
– niedociśnienie tętnicze
– hipotonia ortostatyczna (spadek ciśnienia tętniczego po przyjęciu pozycji stojącej)
– zaburzenia świadomości i trudności w nawiązaniu kontaktu, które mogą doprowadzić do śpiączki.

Przełom nadnerczowy wtórny dodatkowo charakteryzuje się objawami przewlekłej niedoczynności przysadki takimi jak: twarz nalana o woskowym odcieniu, brak zarostu na twarzy u mężczyzn, sucha i jasna skóra, brak owłosienia, otyłość, obrzęki, u kobiet występuje brak miesiączki.

U pacjenta z objawami, które mogą sugerować przełom nadnerczowy, bardzo ważny jest wywiad lekarski – uzyskanie informacji, że pacjent leczył się wcześniej z powodu niewydolności kory nadnerczy może znacząco przyspieszyć postawienie właściwej diagnozy.

Sam wywiad jednak nie jest wystarczający – przy podejrzeniu przełomu nadnerczowego u chorego wykonywane są badania laboratoryjne, w których można wykryć charakterystyczne dla tej jednostki odchylenia, takie jak hiponatremia (obniżony poziom sodu we krwi), hiperkalemia (podwyższenie stężenia potasu we krwi) czy hipoglikemia (zbyt niski poziom glukozy we krwi).

Oznaczane u chorych mogą być również poziomy kortyzolu (glikokortykosteroidu nadnerczowego) oraz ACTH (adrenokortykotropiny, czyli hormonu przysadkowego, który kontroluje uwalnianie hormonów kory nadnerczy).

Podstawą w leczeniu przełomu nadnerczowego jest podawanie pacjentom tych substancji, którym im zdecydowanie brakuje, czyli glikokortykosteroidów. Typowo chorym podawany jest hydrokortyzon, zwykle w postaci dożylnej.

Do opanowania przełomu nadnerczowego konieczne jest także wyrównanie pojawiających się w nim zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i metabolicznej. W tym właśnie celu pacjentom podawane są roztwory chlorku sodu (NaCl) lub roztwory glukozy. Przełom nadnerczowy wymaga leczenia w warunkach szpitalnych.

Przełomowi nadnerczowemu można zapobiec poprzez odpowiednie leczenie niewydolności kory nadnerczy. Stan ten może doprowadzić do śmierci pacjenta, jeśli nie zareaguje się szybko na niepokojące objawy.