Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki jest stanem, w którym trzustka ulega zapaleniu (obrzękowi) w krótkim okresie czasu. Zapalenie to pojawia się nagle i trwa kilka dni. Ostre zapalenie trzustki różni się od przewlekłego zapalenia trzustki, w którym trzustka została trwale uszkodzona w wyniku wieloletniego stanu zapalnego. Ostre zapalenie trzustki jest najczęściej związane z kamieniami żółciowymi oraz piciem zbyt dużej ilości alkoholu.

Czynnikiem wyzwalającym ostre zapalenie trzustki może być każdy czynnik, który uszkadza komórkę pęcherzykową trzustki i upośledza wydzielanie enzymów. W ok. 80% przypadków choroba jest następstwem kamicy żółciowej bądź spożycia nadmiernej ilości alkoholu.

Kolejne 10% przyczyn zachorowań na ostre zapalenie trzustki to:
– hiperlipidemie,
– stosowanie niektórych leków,
– urazy jamy brzusznej,
– powikłanie endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW),
– wrodzone wady rozwojowe trzustki,
– dziedziczone mutacje genów (PRSS1, SPINK1 i CFTR), które sprzyjają -wewnątrzkomórkowej aktywacji enzymów trzustkowych.

Głównym objawem ostrego zapalenia trzustki jest uporczywy i silny ból w nadbrzuszu, który utrzymuje się przez wiele godzin. Najczęściej trwa on dłużej niż jeden dzień, pojawia się nagle i stopniowo przybiera na sile, towarzyszą mu również nudności i wymioty, a często także gorączka. W niektórych przypadkach natężenie bólu jest większe po prawej lub lewej stronie nadbrzusza, a u połowy chorych ból opasuje lub promieniuje do pleców.

To właśnie uporczywy ból jest najczęściej głównym powodem poszukiwania przez chorych z ostrym zapaleniem trzustki pomocy lekarskiej. Chorzy z łagodną postacią ostrego zapalenia trzustki, z bólem o niewielkim nasileniu, mogą nie trafić do lekarza lub nie zostać poprawnie zdiagnozowani.

Wśród badań laboratoryjnych, na pierwszym miejscu należy wymienić ocenę aktywności amylazy w surowicy (co najmniej trzykrotny wzrost) i moczu oraz lipazy surowicy. Należy jednak pamiętać, że wielkość (wielokrotność wzrostu) tych parametrów nie ma związku ze stopniem ciężkości ostrego zapalenia trzustki.

Przykładowo, w trwającym kilka dni ataku ciężkiego ostrego zapalenia trzustki, ze znacznym zniszczeniem miąższu trzustki, wartości amylazy w surowicy i moczu mogą być niskie lub wręcz prawidłowe. Podwyższone stężenie bilirubiny, oraz wzrost aktywności enzymów związanych z funkcją wątroby (fosfataza zasadowa, aminotransferazy) może wskazywać na kamicę żółciową jako przyczynę choroby.

Wśród badań obrazowych największe znaczenie praktyczne mają:
– zdjęcia RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej;
– USG i tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej.

Leczenie łagodnej postaci ostrego zapalenia trzustki jest stosunkowo proste i polega na krótkotrwałej głodówce (3-4 dni), której towarzyszy dożylne nawadnianie chorego i podawanie leków przeciwbólowych.

Odżywianie doustne zaleca się w momencie ustąpienia nudności i bólu brzucha. Jeżeli badania obrazowe wskazują na obecność kamicy żółciowej jako przyczyny ostrego zapalenia trzustki, w czasie tej samej hospitalizacji powinna być wykonana cholecystektomia (usunięcie pęcherzyka żółciowego) lub endoskopowa sfinkterotomia (przecięcie) zwieracza bańki wątrobowo-trzustkowej.

Gdy możliwe jest określenie przyczyny, która spowodowała atak ostrego zapalenia trzustki, zapobieganie polega na unikaniu tego czynnika. U chorych z kamicą żółciową oraz u znacznej części chorych z tzw. idiopatycznym ostrym zapaleniem trzustki – cholecystektomia zapobiega nawrotowi ostrego zapalenia trzustki. Otyłość zwiększa ryzyko powstania kamicy żółciowej, a u osób z atakiem ostrego zapalenia trzustki – znacznie zwiększa ryzyko ciężkiego przebiegu choroby. W związku z tym utrzymywanie masy ciała w prawidłowym zakresie, do pewnego stopnia, pośrednio zmniejsza ryzyko ataku ciężkiego ostrego zapalenia trzustki. U chorych, którzy nadużywają alkoholu, potrzebne jest specjalistyczne leczenie odwykowe.