Ostra reakcja na stres

Ostra reakcja na stres (acute stress disorder, ASD) to zaburzenie charakteryzujące się rozwojem lęku i objawów dysocjacyjnych w wyniku ekspozycji na traumatyczne wydarzenie. Objawy dysocjacyjne obejmują między innymi: depersonalizację, derealizację, utratę kontaktu z otoczeniem oraz amnezję związaną z wydarzeniem. Zdarzenie wywołuje silny lęk, strach i poczucie bezradności.

Ostra reakcja na stres pojawia się wskutek działania czynnika przyczynowego, jakim jest wyjątkowo stresujące wydarzenie życiowe, które znacznie przekracza możliwość radzenia sobie ze stresem i zasoby psychiczne, jakimi dysponuje człowiek. Do skrajnie stresujących doświadczeń można zaliczyć m.in.: wojny, rozboje, napady, katastrofy lotnicze, wypadki samochodowe, pożary, katastrofy żywiołowe, powodzie, gwałt, nagłą, znaczną zmianę społecznego układu odniesienia danej osoby, wielokrotne osierocenie (śmierć kilku bliskich osób w jednym czasie), itp.

W przypadku ostrej reakcji na stres stresory mają charakter druzgocących przeżyć, pociągających za sobą poważne zagrożenie dla nienaruszalności fizycznej danej osoby lub osób jej bliskich, jak i ryzyko utraty bezpieczeństwa. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju zaburzenia nerwicowego wzrasta wraz ze współwystępowaniem wyczerpania fizycznego lub czynników organicznych (np. starszy wiek). Ponadto ostra reakcja na stres zależy od indywidualnej wrażliwości emocjonalnej osoby, umiejętności radzenia sobie ze stresem, wsparcia społecznego i odporności na frustracje.

Ostra reakcja na stres to zaburzenie przejściowe w odpowiedzi na silny stres psychiczny lub fizyczny u osoby, która nie wykazuje innego zaburzenia psychicznego. Obraz kliniczny ostrej reakcji na stres cechuje znaczna zmienność i różnorodność. Do typowych objawów tego zaburzenia można zaliczyć:
– oszołomienie, szok psychiczny,
– zawężenie pola świadomości,
– zawężenie uwagi,
– zaburzenia orientacji,
– niezdolność rozumienia bodźców (człowiek nie wie, co się do niego mówi),
– wyłączenie się z sytuacji traumatyzującej,
– rozpacz i gniew,
– niepokój i nastrój depresyjny,
– stupor dysocjacyjny,
– pobudzenie emocjonalne i psychoruchowe,
– nadmierną aktywność (reakcja ucieczki lub fugi),
– ograniczoną poczytalność umysłową (agresywność),
– wegetatywne znamiona panicznego lęku, np. kołatanie serca, pocenie się, zaczerwienienie, szybkie tętno, uczucie duszności.

Objawy trwają co najmniej dwa dni i nie dłużej niż cztery tygodnie. Długotrwałe zaburzenie równowagi może doprowadzić do zespołu stresu pourazowego (PTSD).

Ostrą reakcję na stres określa się synonimicznie jako ostrą reakcję kryzysową, stan kryzysu, szok psychiczny czy wyczerpanie walką (ang. combat fatigue). Kryteria diagnostyczne, według ICD-10, do rozpoznania ostrej reakcji na stres, są następujące:
– bezpośredni i wyraźny związek przyczynowo-skutkowy między wydarzeniem stresującym a wystąpieniem symptomów zaburzenia;
– zmienny obraz kliniczny – stan oszołomienia, rozpaczy, lęku, złości, depresji, wyłączania się i pobudzenia, ale bez dominacji któregoś z objawów;
– szybki zanik symptomów w przypadku wycofania pacjenta ze stresującego otoczenia (np. z miejsca wypadku) od kilku godzin do kilku dni.
Rozpoznanie ostrej reakcji na stres należy różnicować z zaburzeniami adaptacyjnymi, PTSD i zaburzeniem lękowym z napadami lęku.

W przypadku ostrej reakcji na stres trzeba otoczyć osobę cierpiącą wsparciem, opieką, zapewnić spokój i bezpieczeństwo. Doraźnie lekarz na miejscu zdarzenia zwykle podaje leki uspokajające. W perspektywie długofalowej konieczna może być pomoc psychologiczna.

Wstępna pomoc psychologiczna może zapobiec rozwojowi długoterminowych problemów natury psychologicznej i wystąpieniu zespołu stresu pourazowego.