Niedobór selenu

Niedobór pokarmowy selenu (choroba Keshan) jest to stan odżywienia charakteryzujący się niedoborem selenu w organizmie. Przyczyną tego zaburzenia może być zmniejszona podaż selenu z dietą lub zmniejszone wchłanianie tego pierwiastka, które może być spowodowane różnymi chorobami, np. chorobą Leśniowskiego-Crohna. Niedobór selenu może dawać szereg objawów. Najczęstsze z nich to niepłodność u mężczyzn i kobiet, osłabienie mięśni, zmęczenie, wypadanie włosów oraz osłabienie układu odpornościowego.

Poziom selenu w żywności jest silnie zależny od jego zawartości w środowisku: glebie i wodzie. Na obszarach, gdzie gleba jest uboga w selen, częściej obserwuje się niedobory tego pierwiastka u ludzi. Klasycznym przykładem są Chiny, ale zawartość selenu w glebie w Polsce (i innych krajach europejskich) także nie jest wysoka, stąd jego ilość w diecie może nie być wystarczająca.

Przyczyną niedoborów selenu może być także nieprawidłowo zbilansowany, nieróżnorodny i niezdrowy jadłospis. Niedożywienie, choroby zapalne jelit i inne choroby prowadzące do upośledzonego wchłaniania jelitowego (np. zespół krótkiego jelita), niewydolność nerek czy wątroby oraz schorzenia nowotworowe mogą przyczyniać się do niedoborów selenu w organizmie.

Niedobory selenu w organizmie są związane ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych oraz schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Objawy niedoboru selenu mogą obejmować też zaburzenia nastroju czy pogorszenie działania układu immunologicznego i gorszą odporność. Mają także związek z chorobami tarczycy (np. autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy), wątroby i skóry. Niedostateczny poziom selenu w organizmie negatywnie wpływa na procesy spermatogenezy i obniża męską płodność oraz sprzyja uszkodzeniom mięśnia sercowego.

Niedobory selenu można zaobserwować u chorych na AIDS, w chorobach naczyniowych, ostrym zapaleniu trzustki, fenyloketonurii, reumatoidalnym zapaleniu stawów, mukowiscydozie, niewydolności nerek, retinopatii, depresji czy chorobach autoimmunologicznych.

Ilościowe oznaczenie selenu we krwi wymaga pobrania próbki krwi żylnej. Optymalne dla organizmu stężenia pierwiastka są zależne od wieku oraz płci i wynoszą: 75-85 ug/L u mężczyzn poniżej 60. roku życia i 110-120 ug/L u mężczyzn powyżej 60. roku życia. U kobiet, bez względu na wiek, odpowiedni poziom selenu we krwi wynosi 98-108 ug/L.

W preparatach aptecznych selen występuje w postaci organicznej i nieorganicznej. Formy organiczne wchłaniają się w ok. 85–90% w jelitach, natomiast nieorganiczne w 10%. Najlepiej przyswajalną formą selenu jest selenocysteina. Równie dobrze przyswajalną postacią jest selenometionina, głównie w tej formie selen występuje naturalnie w żywności. Według zaleceń EFSA (Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności) zalecane dzienne spożycie selenu dla osoby dorosłej to 70 ug. Selen warto przyjmować z białkami i ich pochodnymi (jak metionina), witaminami A i E, które zwiększają jego wchłanianie w organizmie. Nie należy łączyć selenu z cynkiem, ponieważ stosowane jednocześnie znoszą swoje działanie. Zaleca się przyjmowanie cynku w porze porannej po jedzeniu bogatym w witaminy A i E.

Selen organiczny, czyli ten, który występuje naturalnie w żywności, jest najlepiej przyswajalny przez nasz organizm (w około 55-65%), natomiast białko oraz witaminy A, C i E dodatkowo wspomagają jego wchłanianie.