Klasyczna fenyloketonuria

Fenyloketonuria jest dziedzicznym zaburzeniem, które charakteryzuje się zwiększonym poziomem substancji zwanej fenyloalaniną we krwi. Fenyloalanina jest składnikiem budulcowym białek (aminokwasem), który jest pozyskiwany z diety. Występuje we wszystkich białkach i w niektórych sztucznych substancjach słodzących. Jeśli fenyloketonuria nie jest leczona, fenyloalanina może nagromadzić się w organizmie do szkodliwego poziomu, powodując niepełnosprawność intelektualną i inne poważne problemy zdrowotne.

Fenyloketonuria dziedziczona jest autosomalnie recesywnie, co oznacza, że oboje rodziców są nosicielami zmutowanego (uszkodzonego) genu. Przyczyną choroby są mutacje w genie kodującym enzym – hydroksylazę fenyloalaninową, który bierze udział w metabolizmie aminokwasu fenyloalaniny, pochodzącego z diety i katalizuje jej konwersję do tyrozyny.

Objawy choroby są skutkiem gromadzenia się w organizmie nadmiaru fenyloalaniny i jej metabolitów (kwasu fenylopirogronowego i fenylooctowego). Przy dużych stężeniach, fenyloalanina i jej metabolity wykazują działanie toksyczne na ośrodkowy układ nerwowy. Objawy choroby są związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem mózgu i różnorodnymi groźnymi konsekwencjami, szczególnie w zakresie niepełnosprawności intelektualnej.

Do objawów zaliczane są także nasilone napady padaczkowe, zaburzenia zachowania (nadpobudliwość lub autyzm, napady agresji, samookaleczanie). Do tego wszystkiego dołączają się zaburzenia chodu, a najciężej dotknięci chorzy, szczególnie w późniejszych dekadach życia, poruszają się jedynie z pomocą osób trzecich lub są trwale unieruchomieni w łóżku.

Niemowlęta z klasyczną fenyloketonurią wydają się być w pełni zdrowe aż do ukończenia kilku miesięcy życia. Bez leczenia, dzieci te rozwijają trwałą niepełnosprawność intelektualną.

W przypadku fenyloketonurii niezwykle istotne jest wczesne rozpoznanie oraz wdrożenie leczenia objawowego, w tym właściwej diety. Dlatego też w Polsce testy na fenyloketonurię wchodzą w skład badań przesiewowych noworodków, przeprowadzanych w 3. dobie życia. Jeśli test na fenyloketonurię okaże się dodatni, istotne okazuje się też stwierdzenie, z jaką postacią kliniczną choroby mamy do czynienia. Klasyfikacji klinicznej zaawansowania fenyloketonurii dokonuje się na podstawie stężenia fenyloalaniny we krwi, związanego z aktywnością hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH). W przypadku fenyloketonurii klasycznej – poziom fenyloalaniny we krwi na normalnej diecie wynosi powyżej 1200 μmol/l (aktywność PAH poniżej 1%);.

Klasyczna fenyloketonuria jest chorobą nieuleczalną, ale przy wczesnym rozpoznaniu można zapobiec wystąpieniu objawów i ciężkich powikłań.
Nie ma skutecznego lekarstwa na fenyloketonurię – ze względu na podłoże genetyczne tej choroby nie ma możliwości leczenia przyczynowego. Wykrycie choroby na wczesnym etapie pozwala na znaczne zahamowanie jej skutków. Kluczowe jest stosowanie ściśle określonej, restrykcyjnej diety eliminacyjnej.

Ze względu na podłoże genetyczne tej choroby nie ma skutecznego sposobu zapobiegania.