Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne

Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne jest deficytem energetycznym spowodowanym niedoborem wszystkich makroskładników odżywczych. Często obejmuje również niedobory wielu mikroskładników odżywczych. Problem najczęściej dotyczy starszych osób, pacjentów z chorobami zaburzającymi trawienie bądź wchłanianie składników pokarmowych lub dzieci.

Przyczyny niedożywienia dzielimy na pierwotne i wtórne. Pierwotne niedożywienie wynika zazwyczaj z braku dostępu do składników odżywczych, postu lub jadłowstrętu psychicznego. Wtórne niedożywienie wynika z zaburzeń wpływających na funkcje żołądkowo-jelitowe (np. niewydolność trzustki, zapalenie jelit), zaburzeń wyniszczających (AIDS, nowotwory) lub stanów, które zwiększają zapotrzebowanie na składniki odżywcze (np. infekcje, nadczynność tarczycy, guz chromochłonny).

Objawy umiarkowanego niedożywienia białkowo-energetycznego to m.in. apatia i drażliwość. Pacjent jest osłabiony, zmniejsza się jego zdolność do pracy i często występuje biegunka. Zaburzone są funkcje poznawcze, a niekiedy także świadomość. Może pojawić się zanik miesiączki u kobiet oraz utrata libido u mężczyzn i kobiet. W ciężkiej postaci choroby następuje 25-50% utraty masy ciała spowodowana utratą tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Zmniejsza się także objętość serca i rzut serca, spowalnia się tętno i spada ciśnienie krwi. Zmniejsza się częstość oddechów i pojemność życiowa. Temperatura ciała spada, co czasami przyczynia się do śmierci. Mogą wystąpić obrzęki, niedokrwistość, żółtaczka i wybroczyny. Może również wystąpić niewydolność wątroby, nerek lub serca.

Diagnostyka opiera się głównie na podstawie oceny klinicznej, wywiadu żywieniowego, badań antropometrycznych (ocena BMI, pomiar grubości fałdu skórnego), badań biochemicznych (oznacza się poziom albumin, transferyny, prealbuminy, całkowitej liczby limfocytów, elektrolitów, azotu mocznikowego we krwi oraz glukozy).
Dzięki ocenie stanu odżywienia można zidentyfikować chorych na niedożywienie i ustalić odpowiednie opcje leczenia.

Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne zazwyczaj wymaga hospitalizacji. Leczenie opiera się przede wszystkim na: modyfikacji diety, stosowaniu doustnych suplementów diety, żywieniu dojelitowym lub pozajelitowym, śróddializacyjnym żywieniu pozajelitowym w przypadku pacjentów hemodializowanych. Najważniejszym etapem jest skorygowanie nieprawidłowości płynów i elektrolitów oraz leczenie zakażeń i chorób.

Niedożywienie można zmniejszyć przez lepszą edukację żywieniową i wsparcie dla osób pokrzywdzonych (zmniejszenie ubóstwa, zwiększenie dostępności do czystej wody, pożywnych i pełnowartościowych pokarmów oraz leków). Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na najbardziej narażone grupy, czyli dzieci i osoby starsze. Najlepiej dbać o prowadzenie zbilansowanej diety, a w razie wątpliwości warto wykonać badanie krwi, aby ocenić potencjalne niedobory.