Cholestaza

Cholestaza to stan zaburzonego wytwarzania i odpływu żółci z wątroby do dwunastnicy. Można wyróżnić cholestazę wewnątrzwątrobową (upośledzenie wytwarzania żółci) i zewnątrzwątrobową (zaburzenie odpływu żółci).

Przyczyną cholestazy zewnątrzwątrobowej mogą być:
• kamień w przewodach żółciowych;
• rak brodawki Vatera lub inne guzy powodujące ucisk tej okolicy (np. guzy trzustki);
• zwężenie dróg żółciowych zewnątrzwątrobowych, np. wskutek stanu zapalnego;
• torbiele dróg żółciowych;
• atrezja dróg żółciowych.

Do przyczyn cholestazy wewnątrzwątrobowej należą:
• zwężenie wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych;
• choroby zakaźne;
• niedobór alfa-1-antytrypsyny (choroba dziedziczna);
• stan po zabiegach operacyjnych;
• nowotwory;
• przyjmowanie niektórych leków;
• ciąża (cholestaza ciężarnych).

Żółć, nie mogąc wydostać się do przewodu pokarmowego, zaczyna gromadzić się w wątrobie lub przewodach żółciowych. Z czasem powoduje to wzrost ciśnienia w drogach żółciowych, co może prowadzić nawet do uszkodzenia hepatocytów. Żółć i jej metabolity są zarzucane wstecz. Niektóre składniki żółci odkładają się w skórze, powodując uciążliwy świąd. Dodatkowo dochodzi do żółtaczki – zażółcenia skóry oraz widocznych błon śluzowych (spojówek, błony śluzowej jamy ustnej). Ponieważ w przewodzie pokarmowym brakuje żółci, pojawiają się problemy z trawieniem tłuszczów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K).

Podstawowe znaczenie ma szczegółowy wywiad i dokładne badanie fizykalne, bowiem obecność niektórych objawów może wskazywać na prawdopodobną przyczynę i znacznie ułatwić dalsze postępowanie. W surowicy krwi oznacza się poziom bilirubiny (ze zwróceniem uwagi na frakcję bilirubiny sprzężonej), aktywność fosfatazy zasadowej (ALP) oraz gamma- glutamylotranspeptydazy (GGTP), a także aktywność aminotransferaz ALAT i ASPAT. Przydatnym parametrem jest również ocena stężenia kwasów żółciowych we krwi.

U osób z cholestazą, istotną rolę odgrywają też badania obrazowe. USG brzucha ułatwia odróżnienie cholestazy wewnątrzwątrobowej od cholestazy zewnątrzwątrobowej, a w przypadku dalszych wątpliwości, pomocne może okazać się MRCP, czyli cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego. Przy podejrzeniu cholestazy wewnątrzwątrobowej, oznacza się także przeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA) i inne (np. anty-SP100, które są typowe dla pierwotnego zapalenia dróg żółciowych, zwanego dawniej pierwotną marskością żółciową wątroby czy przeciwciała przeciwjądrowe – ANA i przeciwko mięśniom gładkim – SMA).

W przypadku cholestazy bardzo ważne jest leczenie objawowe. Zwalczanie świądu może istotnie poprawić komfort chorego. W tym celu stosuje się kwas ursodeoksycholowy, cholestyraminę lub ryfampicynę. Ze względu na zaburzenia wchłaniania ważna jest też odpowiednia dieta i suplementacja niektórych składników odżywczych. Jeśli to możliwe, należy również wdrożyć leczenie przyczynowe. W cholestazie zewnątrzwątrobowej często konieczne jest chirurgiczne lub endoskopowe usunięcie przeszkody w odpływie żółci. Leczenie endoskopowe polega głównie na usuwaniu złogów, poszerzaniu i protezowaniu dróg żółciowych. Leczenie przyczynowe jest także możliwe w przypadku niektórych chorób zakaźnych oraz autoimmunologicznych.

Podstawą profilaktyki jest ograniczenie w diecie tłuszczów, produktów ciężkostrawnych, wzdymających i smażonych. Wątrobie i drogom żółciowym nie służy również alkohol. Zaleca się także ograniczenie margaryny, cukru rafinowanego, czekolady, bitej śmietany, ciasta francuskiego i tortów, pieczywa z mąki pszennej i krupczatki, kawy, gazowanych napojów, konserw i środków konserwujących.