Ból nowotworowy

Ból nowotworowy jest doznaniem subiektywnym i bardzo złożonym. Jest zawsze doznaniem nieprzyjemnym, a jeżeli jest silny i trwa długo, to jest związany z cierpieniem. Jeżeli doznania bólowe są intensywne i długotrwałe np. w schyłkowym etapie choroby nowotworowej, to ból nowotworowy traci rolę czynnika ostrzegawczo-obronnego i staje się cierpieniem zupełnie niepotrzebnym, które należy ograniczyć.

Bóle u pacjentów onkologicznych mogą być spowodowane procesem nowotworowym (naciekaniem, przerzutami raka), mogą powstawać w wyniku leczenia przeciwnowotworowego, być związane z wyniszczeniem nowotworowym oraz mieć podłoże niezwiązane z nowotworem (lęk, strach, gniew, depresja).

Ból jest bardzo dokuczliwy, stały, tępy, z nakładającymi się napadami kłucia, szarpania, palenia. Odczuwaniu bólu towarzyszą reakcje somatyczne, za które odpowiedzialne jest pobudzenie układu autonomicznego, jego części współczulnej. Do objawów wegetatywnych należą m.in. przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia tętniczego, hipermatabolizm, potliwość. Związane są one ze wzmożonym wydzielaniem niektórych hormonów, głównie adrenaliny i noradrenaliny w rdzeniu nadnerczy (bezpośrednio odpowiedzialnej za aktywację współczulną) oraz hormonów kory nadnercza- kortyzolu (zwłaszcza w sytuacji stresu).

Ocena natężenia dolegliwości jest niezbędnym elementem leczenia i powinna być przeprowadzana podczas każdej wizyty lekarskiej, a w trakcie hospitalizacji- w jednakowych odstępach czasu (doby). Stwarza to możliwość szybkiej interwencji- ewentualnej modyfikacji prowadzonej terapii celem zwiększenia jej skuteczności. Obiektywna ocena odczuć bólowych nie jest prosta, jednak istnieje wiele narzędzi pomagających określić stopień natężenia bólu. Ból u każdego pacjenta należy oceniać indywidualnie, gdyż każdy chory może inaczej reagować na bodziec o tym samym natężeniu. Ocena długofalowa w trakcie leczenia pozwala zobiektywizować pojęcie o dolegliwościach pacjenta i dostosować terapię, sposób podawania leków jak i dawkowanie do faktycznych odczuć pacjenta.

Zasady postępowania w leczeniu bólu nowotworowego:
-leczenie bólu zawsze rozpoczyna się od włączania leków stopnia I drabiny (gdy nie istnieją inne przeciwwskazania wynikające z charakterystyki leku), w przypadku braku odpowiedzi przechodzi się do stopnia wyższego;
-dawka leku dobierana jest indywidualnie dla każdego chorego i jego poziomu odczuwania bólu;
-należy kojarzyć leki o różnych mechanizmach działania (np. analgetyki nieopioidowe z opioidami). Bezcelowe jest podawanie jednocześnie kilku środków z tej samej grupy (np. kilka leków niesteroidowych przeciwzapalnych, dwa preparaty opioidowe z tego samego stopnia drabiny analgetycznej). Wyjątek stanowi kojarzenie preparatów o przedłużonym działaniu z dawkami ratunkowymi stosowanymi w zwalczaniu bólów przebijających (np. morfina o przedłużonym działaniu w regularnych odstępach czasu w formie SR + preparat krótko działający);
-pojedyncze dawki należy stopniowo zwiększać do osiągnięcia dawki maksymalnej, przed zmianą odpowiednio długo stosować dany preparat i obserwować odpowiedź na leczenie;
-podczas terapii należy czynnie zapobiegać i leczyć niepożądane działania leków przeciwbólowych (przede wszystkim żołądkowo-jelitowych — zaparć);
-zapewnienie wsparcia psychologicznego zarówno choremu jak i jego rodzinie jest równie ważne jak wybór prawidłowej terapii lekowej.
Należy uwzględniać możliwości leczenia przeciwnowotworowego oraz zastosowanie innych niefarmakologicznych sposobów zwalczania bólu, o ile te stosowane do tej pory są nieskuteczne.

Nie ma jednoznacznej metody zapobiegania, ważne jest szybkie wdrożenie uśmierzania bólu oraz wsparcie psychologiczne chorego.