Błonica

Błonica to Gram-dodatnia infekcja bakteryjna wywołana przez bakterie błonicy (Corynebacterium diphtheria). Zwykle obejmuje jamę ustną, gardło i jamę nosową, powodując silny ból gardła, gorączkę oraz dreszcze. Toksyna błonicza może powodować poważne powikłania, takie jak zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wielonerwowe i inne działania ogólnoustrojowe.

Przyczyną błonicy jest zakażenie bakterią Corynebacterium diphtheriae. Choroba szerzy się głównie drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, ozdrowieniec lub nosiciel. Bakteria wnika do organizmu przez nos lub jamę ustną i kolonizuje błony śluzowe górnych dróg oddechowych, rzadziej błonę śluzową innych okolic lub skórę. Z tego powodu najczęstszymi postaciami błonicy są błonica gardła oraz błonica krtani, zwana dawniej krupem.

Najczęstsza postać choroby, błonica gardła, objawia się umiarkowaną gorączką, bladością skóry, niezbyt nasilonymi bólami gardła, utrudnionym połykaniem, niewyraźną mową (tzw. mowa kluskowata), błoniastymi nalotami w gardle (białawo-szare błony rzekome) oraz silnym powiększeniem i tkliwością okolicznych węzłów chłonnych. Wokół nalotów śluzówka jest przekrwiona, a podczas prób odrywania nalotu krwawi. Obrzęk węzłów chłonnych powoduje charakterystyczny wygląd szyi – określa się go jako „szyja prokonsula” lub „szyja Nerona”. Wymienionym objawom towarzyszą cechy zatrucia organizmu, czyli toksemii. Akcja serca jest znacznie przyspieszona, a tony serca głuche. Mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca, a nawet zgon z powodu martwiczo-zapalnych zmian mięśnia sercowego. W cięższych przypadkach mogą także wystąpić porażenia mięśni.

Lekarz może postawić diagnozę błonicy na podstawie objawów, takich jak ból gardła, obrzęk migdałków, białe naloty na migdałkach. Podstawą pewnego rozpoznania błonicy jest wyizolowanie bakterii Corynebacterium diphteriae z wymazu pobranego od chorego.

Błonica zawsze wymaga leczenia szpitalnego, które polega na podawaniu antytoksyny, surowicy zawierającej przeciwciała przeciwko toksynie błoniczej, oraz stosowaniu antybiotyków. Przy uzasadnionym podejrzeniu błonicy należy się pilnie zgłosić do lekarza, gdyż szybkie podanie antytoksyny decyduje o wyniku leczenia. Leczenie antybiotykami (np. penicyliną lub erytromycyną) ma znaczenie drugorzędne. Ponadto leczenie polega na odpoczynku, leczeniu podtrzymującym (wyrównywanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzeń krzepnięcia) i objawowym (leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe). W przypadku błonicy krtani konieczna jest intubacja lub tracheotomia, które ratują życie choremu poprzez udrożnienie dróg oddechowych. Długotrwale unieruchomieni chorzy wymagają profilaktyki żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej oraz prowadzenia gimnastyki oddechowej. Chorzy z zaburzeniami oddechowymi mogą wymagać wspomagania oddychania.

Zapobieganie błonicy polega na powszechnym stosowaniu szczepień ochronnych. Obecnie w Polsce dostępna są szczepionki pojedyncze przeciwko błonicy, skojarzone szczepionki przeciw błonicy i tężcowi, skojarzone szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. W ramach Programu Szczepień Ochronnych wszystkie dzieci w Polsce obowiązkowo otrzymują szczepionkę przeciwko błonicy (skojarzona szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi) w 1., 2., 6. i 14. roku życia, a dodatkowo młodzieży podaje się w 19. roku życia skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy i tężcowi. Dzieciom, u których stwierdzono przeciwwskazania do podania szczepionki przeciwko krztuścowi, podaje się skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy i tężcowi. Osobom bez aktualnych szczepień, które miały kontakt z chorym na błonicę, podaje się szczepionkę pojedynczą przeciwko błonicy lub skojarzoną szczepionkę przeciwko błonicy i tężcowi (szczepienie poekspozycyjne).