O tym, że mleko matki jest najlepszym pokarmem dla dziecka, który zapewnia optymalną liczbę składników pokarmowych, nie trzeba przekonywać nikogo. Jednak zdarza się, że część kobiet nie może karmić od początku lub ma trudności z karmieniem piersią w późniejszym okresie. Według badań 54% polskich matek karmi swoje dziecko piersią przynajmniej do 6. miesiąca życia. Jedynie 6 proc. zgodnie z zaleceniami WHO, czyli wyłącznie piersią w pierwszym półroczu. Okazuje się także, że spośród mam, które nie karmią już piersią, większość zakończyła karmienie w pierwszym miesiącu życia dziecka [6].

Czym wtedy zastąpić mleko matki? Z pomocą przychodzą mleka modyfikowane (MM) i preparaty mlekozastępcze. Czasami specjaliści zalecają karmienie mieszane. Polega ono na podawaniu dziecku zarówno pokarmu kobiecego, jak i modyfikowanego.

Należy mieć jednak na uwadze, że wprowadzenie produktu modyfikowanego do diety malucha powinno być ostatnim wyborem. Decyzję tę należy podjąć po konsultacji z lekarzem pediatrą [3].

Kiedy kobieta nie może karmić piersią?

Kobiety sięgają po mleka zastępcze z wielu powodów. Część z nich  świadomie rezygnuje z karmienia piersią, inne zaś, mimo chęci, nie mogą dziecku zapewnić własnego pokarmu. Istnieje wiele sytuacji, w których kobieta nie może karmić piersią. Należą do nich:

• niektóre choroby matki lub dziecka np. nowotwory, gruźlica, HIV;
• przyjmowanie przez matkę niektórych leków np. Sevredol;
• usunięcie piersi np. w wyniku choroby nowotworowej;
• galaktozemia u dziecka, czyli niewłaściwe trawienie cukrów;
• brak pokarmu w piersiach;
• nietolerancje pokarmowe dziecka np. galaktozemia czy nietolerancja laktozy;
• występujące u dziecka zaburzenia związane ze ssaniem np. rozszczep podniebienia [1].

Bank Mleka Kobiecego

Alternatywę dla mlek zastępczych są Banki mleka kobiecego:

• działają w kilku miastach w Polsce np. Warszawa czy Toruń;
• są to specjalistyczne laboratoria badające i przechowujące mleko kobiece;
• kobiety, które oddają mleko, są szczegółowo przebadane i nie mogą pić alkoholu oraz palić papierosów w czasie laktacji;
• kobiety oddające mleko nie dostają za to żadnego wynagrodzenia;
• korzystanie z tego mleka również jest bezpłatne;
• pierwszeństwo mają wcześniaki i chore dzieci [7].

Jak powstaje mleko modyfikowane?

Mleko modyfikowane powstaje z mleka krowiego, które poddawane jest procesom modyfikacji po to, by uczynić je lepiej przyswajalnym dla dziecka, a także po to, by jak najbardziej zbliżyć jego skład do pokarmu naturalnego.

Aby nie obciążać układu pokarmowego dziecka, wątroby oraz nerek podczas procesu modyfikacji z mleka krowiego usuwa się nadmiar takich składników jak białko, sód i potas. W celu uzupełnienia niezbędnych składników odżywczych do mleka krowiego dodaje się żelazo, nienasycone kwasy tłuszczowe, mikroelementy, a także witaminy.

Wzbogacanie składu mleka modyfikowanego ma na celu wsparcie rozwoju organizmu niemowlęcia, choć nie jest możliwe pełne odwzorowanie mleka  kobiecego. Pamiętajmy, że skład mleka matki dostosowuje się do aktualnych potrzeb organizmu dziecka, zawiera też unikalne składniki takie jak przeciwciała czy enzymy.

Rzadziej, ale na rynku pojawiają się również mleka modyfikowane powstające z mleka koziego. Mleka te zawierają naturalne białka i tłuszcze obecne w pełnym mleku kozim. Są one produktem dostarczającym wszystkich potrzebnych składników odżywczych, które są niezbędne dla niemowląt w pierwszym półroczu życia. Oprócz koziego mleka, w jego skład wchodzą także potrzebne witaminy, składniki mineralne, a także tłuszcze roślinne (np. Capricare 1) [4].

Mleko modyfikowane — klasyfikacja

Poszczególne mleka modyfikowane różnią się od siebie przede wszystkim składem. Podstawową klasyfikacją mlek modyfikowanych jest ta, w ramach której wyróżnia się: 

• mleko początkowe, które przeznaczone jest dla noworodków od urodzenia do 6. miesiąca życia;
• mleko następne, które przeznaczone jest dla niemowląt po 6. miesiącu życia.

Wybierając zatem mleko modyfikowane, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wiek swojego dziecka. W zależności od niego producenci oznaczają je kolejno cyframi:

• „1” dla dzieci w wieku 0-6 miesięcy;
• „2” dla dzieci w wieku 6-12 miesięcy;
• „3” dla dzieci w wieku 12-24 miesięcy;
• „4” i „5” dla dzieci powyżej 24 miesiąca i może się to różnić w zależności od producenta, często nazywane też Junior [4].

Mleka specjalistyczne — jakie są rodzaje?

Obok mlek modyfikowanych mamy także preparaty mlekozastępcze, które stosuje się wyłącznie ze wskazań medycznych. Są to produkty specjalistyczne, przeznaczone dla niemowląt ze szczególnymi potrzebami. Wybór takiego preparatu zawsze konsultuje się wcześniej ze specjalistą. 

• Produkty dla wcześniaków — stosowane u dzieci przedwcześnie urodzonych z małą masą urodzeniową. Produkty te nazywamy preparatami „po wypisie” – PDF (ang. post discharge formula). Zazwyczaj preparaty te są bardziej kaloryczne, a także zawierają więcej białka, witamin i soli mineralnych, w tym m.in. żelaza (np.  Bebilon Nenatal, Bebilon BMF, Alprem, Alprem LC PUFA, Enfamil Premature Premium).

Niektóre z nich np. Preparat Bebilon HMF w proszku stosuje się do wzbogacania mleka matki, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie niemowlaka na białko, energię oraz witaminy i składniki mineralne. Dodatek zawartości dwóch saszetek (4,4 g) do 100 ml mleka kobiecego pozwala zwiększyć jego kaloryczność o około 15 kcal, czyli do około 80 kcal/100 ml.

• MM bez laktozy — stosowane u niemowląt będących na diecie bezlaktozowej. Przeznaczone są do stosowania w nietolerancji laktozy, gdy występuje biegunka, wzdęcia czy dyskomfort jelitowy. Są to hydrolizaty kazeinowe, nie zawierają laktozy, przez co łagodzą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego związane z jej nietolerancją (np. Nutramigen 1 LGG, Nutramigen 2 LGG, Bebilon bez laktozy Pronutra).
• MM hipoalergiczne (HA) — stosowane w celu redukcji ryzyka wystąpienia alergii na białka mleka krowiego u dzieci obciążonych wywiadem rodzinnym. Preparaty te zawierają częściowo zhydrolizowaną frakcję białek mleka krowiego. Nie są one przeznaczone dla dzieci z objawami alergii na białka mleka krowiego czy też nietolerancją laktozy. Ponieważ zawierają śladowe ilości laktozy, nie mogą być stosowane u niemowląt chorych na galaktozemię (np. Bebiko HA 1 i 2, Bebilon HA 1 i 2, Humana HA 1 i 2, NAN Pro HA 1 i 2 i 3, HiPP 1 HA Combiotik).
• MM przeciw ulewaniom nazywane również antyrefluksowymi (AR) — stosowane u dzieci, które zmagają się z ulewaniami. Zawierają substancje zagęszczające w postaci skrobi ryżowej, ziemniaczanej, kukurydzianej lub mączki z ziaren chleba świętojańskiego. Substancje te sprawiają, że pokarm gęstnieje w żołądku i tym samym mleko pozostaje w przewodzie pokarmowym dziecka, ograniczając częstość ulewań (np. Bebilon AR, Enfamil AR, NAN AR).
• MM Comfort/Anticolic — stosowane u dzieci, które cierpią z powodu kolek, wzdęć i zaparć. Zawierają odpowiednią mieszankę składników, które ograniczają ich występowanie. Zawierają bowiem odpowiednie węglowodany, które czynią stolce bardziej miękkimi, łagodząc tym samym dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (np. Bebilon Comfort 1 i 2) [4,5].
  

W większości mleka modyfikowane kupimy bez recepty. Zdarza się jednak, że u niektórych niemowląt pojawia się alergia na białka mleka krowiego lub na białko soi. Mogą wtedy wystąpić objawy skórne, takie jak: AZS, pokrzywka lub zaburzenia żołądkowo-jelitowe: kolka, zaburzenia konsystencji stolca. Wtedy lekarz pediatra może wystawić odpowiednią receptę na mleko modyfikowne z możliwością refundacji (np. Bebilon Pepti DHA, Bebilon Pepti MCT, Bebilon Pepti Syneo, Nutramigen 1 LGG).

W jakiej formie dostępne są mleka modyfikowane?

Przez bardzo długi czas mleka modyfikowane dostępne były jako proszek w metalowych puszkach. Z czasem jednak producenci zaczęli wytwarzać coraz to nowocześniejsze i bardziej przyjazne pacjentom formy. Obecnie możemy kupić:

• MM w proszku, który należy rozpuścić w wodzie według instrukcji zawartej na następujących opakowaniach:
  • puszki;
  • foliowe torebki zapakowane w karton;
  • saszetki.

• MM w płynie — produkty typu RTF (ready to feed), gotowe do spożycia. Są to kilkudziesięciu militrowe butelki z przygotowanym już mlekiem, które można użyć w temperaturze pokojowej lub po podgrzaniu w kąpieli wodnej podać dziecku. Wygodne w podróży.

Jak widać, mamy obecnie na rynku dużą dostępność i różnorodność mlek modyfikowanych. Nie zapominajmy jednak, iż to karmienie piersią jest uważane za najlepsze dla małego dziecka. Według WHO i UNICEF karmienie piersią należy rozpocząć w ciągu jednej godziny od narodzin i kontynuować co najmniej do ukończenia 6. miesiąca życia. W tym czasie nie ma potrzeby wprowadzać dodatkowych pokarmów, gdyż to, co najcenniejsze i potrzebne małemu dziecku jest zawarte w mleku kobiety. Dopiero w kolejnych miesiącach zaleca się rozszerzanie diety dziecka o inne pokarmy w połączeniu z kontynuacją karmienia piersią [2,4].

Jak prawidłowo podawać mleko modyfikowane?

Aby prawidłowo podać dziecku mleko, należy pamiętać o poniższych zasadach:

• należy je zawsze przygotowywać zgodnie z instrukcją producenta lub zaleceniem lekarza;
• przygotowane mleko powinno być świeże;
• nie należy pozostałości mleka podawać podczas kolejnego karmienia;
• resztki najlepiej wyrzucać;
• preparat w proszku rozpuścić bezpośrednio przed planowanym karmieniem.