Leki spazmolityczne, czyli rozkurczowe, są najczęściej stosowane w przypadku bóli brzucha np. podczas menstruacji czy niestrawności. W jakich sytuacjach używane są papaweryna i drotaweryna? Czy są bezpieczne? Jak się je stosuje? Czy są skuteczne? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań, dotyczących tych dwóch substancji, można znaleźć w poniższym artykule.

Jakie są przyczyny skurczów brzucha?

Ból o charakterze skurczowym może mieć różne nasilenie i w zależności od związanej z nimi jednostki chorobowej charakteryzują się innym miejscem występowania (np.: nadbrzusze, podbrzusze). Najczęściej jednak występuje on naprzemiennie – krótkotrwałe momenty z nasilonym bólem przerywane są okresami bez dolegliwości.

Stany skurczowe (spastyczne) mięśni gładkich związane są z nieprawidłowościami w:

• przewodzie pokarmowym (np.: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie żołądka lub jelit, zapalenie okrężnicy, stany skurczowe wpustu i odźwiernika żołądka, zespole jelita drażliwego)
• drogach żółciowych (kamica dróg żółciowych, zapalenie pęcherzyka żółciowego czy przewodów żółciowych)
• drogach moczowych (kamica nerkowa, kamica moczowodowa,
  zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza moczowego, bolesne parcie na mocz),
• narządach rodnych (w trakcie bolesnego miesiączkowania).

Leki rozkurczowe na jelita i mięśnie gładkie                                                             

Leki spazmolityczne działają poprzez wpływ zwiotczający na mięśnie gładkie. Mogą one działać w sposób bezpośredni lub pośredni. Omawiane w tym artykule papaweryna i jej pochodna drotaweryna należą do grupy spazmolityków bezpośrednich. Ta grupa leków działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz układu krążenia i jest najczęściej stosowane w kolce nerkowej, bolesnych miesiącach czy kolce wątrobowej.

Z kolei spazmolityki o działaniu pośrednim działają na konkretne receptory autonomiczne, przez co mają wpływ na konkretne grupy mięśni. Znajdują zastosowanie m.in. w kolkach nerkowych, żółciowych czy dróg moczowych. Podczas ich stosowania należy pamiętać, że przewlekły ból brzucha może być oznaką wielu groźnych chorób. Z tego względu warto skontaktować się z lekarzem i przeprowadzić pełną diagnostykę. Leki spazmolityczne zaś można stosować tylko w razie konieczności, a nie jako remedium na przewlekły ból [1].

Kiedy dolegliwości towarzyszą nam sporadycznie i nie są bardzo nasilone, można wspomóc się lekami dostępnymi bez recepty, które mają działanie rozkurczowe.

Drotaweryna

W lekach dostępna jest pod postacią chlorowodorku drotaweryny. Hamuje ona aktywność skurczową mięśni gładkich znajdujących się w przewodzie pokarmowym, drogach żółciowych, układzie moczowo-płciowym i tu znajduje główne zastosowanie. Dodatkowo działa rozkurczająco na mięśnie gładkie układu krążenia, rozszerzając naczynia i zwiększając przepływ krwi (co ma znaczenie w leczeniu bóli głowy pochodzenia naczyniowego). Substancja po podaniu doustnym wchłania się bardzo szybko (działanie obserwuje się po ok. 45 minutach).

Jest stosowana m.in. w takich chorobach jak kamica nerkowa, pęcherzyka żółciowego, bolesne miesiączkowanie czy zapalenie pęcherzyka żółciowego. 

Drotaweryna stosowana zgodnie z zaleceniami rzadko powoduje poważne działania niepożądane. Mogą być one obserwowane jednak zdecydowanie częściej w przypadku stosowania zbyt wysokich dawek drotaweryny. Mogą wystąpić m.in. senność, apatia, zaparcia, nudności, zawroty głowy, wiotczenie mięśni całego ciała czy zmniejszenie częstotliwości i głębokości oddechów [1,2].

Dawkowanie:

Dorośli – dawka dobowa wynosi 120 do 240 mg(w 2-3 dawkach podzielonych).

Dzieci – w przypadku konieczności zastosowania drotaweryny u dzieci:
– dawka dobowa dla dzieci w wieku od 6 do 12 lat: wynosi 80 mg, w 2 dawkach podzielonych
– dawka dobowa dla dzieci w wieku powyżej 12 lat: wynosi 160 mg, w 2 do 4 dawkach podzielonych.

Przykłady dostępnych preparatów: No-Spa (40 mg chlorowodorku drotaweryny, lek bez recepty), No-Spa Max (80 mg, lek bez recepty), No-Spa Forte (80mg, lek dostępny na receptę), Drotafemme (40 mg, , lek bez recepty), Drotafemme Forte (80mg, lek bez recepty).

Hioscyna

W preparatach dostępny w postaci soli – butylobromku hioscyny. Dzięki takiej budowie nie przenika do ośrodkowego układu nerwowego i tym samym nie powoduje działań niepożądanych związanych z układem nerwowym. Butylobromek hioscyny hamuje receptory muskarynowe mięśni gładkich narządów wewnętrznych w efekcie powodując ich rozkurcz. Charakteryzuje go szybki czas działania po podaniu doustnym, dlatego wskazany jest do stosowania w przypadku w silniejszych stanach skurczowych (kolkach jelitowych i kolkach nerkowych). Zakres działania ma zbliżony do drotaweryny i stosowany jest w stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i układu moczowo-płciowego.

Dawkowanie: dorośli i dzieci powyżej 12 lat: 1 do 5 razy na dobę po 1 tabletce.

Ze względu na swój mechanizm działania może powodować działanie niepożądane, które mogą być uciążliwe szczególnie dla osób starszych. Należą do nich: suchość w jamie ustnej, bóle głowy, nudności, przyspieszona praca serca (tachykardia), problemy z motoryką jelit (zaparcia). Przeciwskazana jest do stosowaniu u osób z jaskrą lub z łagodnym przerostem gruczołu krokowego.

Dostępne preparaty: Buscopan (10 mg hioscyny butylobromku, lek bez recepty), Buscopan forte (20 mg, lek bez recepty), Scopolan (10mg, lek bez recepty), Scopolan czopki (10 mg, lek bez recepty), Scopolan compositum (10 mg butylobromku hioscyny i 250 mg metamizolu o działaniu przeciwbólowym i rozkurczowym, lek bez recepty).

Papaweryna

Jest to substancja należąca do grupy alkaloidów, pozyskiwana z  surowca roślinnego – maku ogrodowego. Zmniejsza napięcie mięśni gładkich oraz rozszerza naczynia krwionośne (zwiększając przepływ krwi). Oddziałuje bezpośrednio na mięśnie gładkie. Wskazana jest do stosowania w silniejszych stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu pokarmowego (kolka jelitowa, kolka żółciowa) i dróg moczowych (kolka nerkowa, bolesne parcie na mocz). Dostępna jest w postaci roztworu do wstrzykiwań (podanie podskórne lub domięśniowe) z przepisu lekarza.

Trzeba pamiętać, że każdy lek może powodować potencjalnie skutki uboczne. Papaweryna może powodować m.in.ból i zawroty głowy, dyskomfort w jamie brzusznej, biegunkę, zaparcia, rumień twarzy, nudności, wymioty, brak łaknienia czy senność [1,2]. 

Jako preparat bez recepty dostępne są krople żołądkowe z papaweryną. Oprócz papaweryny, w skład kropli wchodzą nalewki ziołowe (z waleriany, mięty, goryczki, bobrka, pomarańczy gorzkiej i dziurawca). Preparat może być stosowany wspomagająco w braku łaknienia i niestrawności.

Mebeweryna

Jest lekiem o działaniu rozkurczowym na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. W odróżnieniu od innych substancji wykazuje działanie jedynie na mięśnie gładkie jelit. Wskazana jest do stosowania w objawowym leczeniu bólów brzucha, wywołanych skurczem mięśni gładkich jelit i zaburzeń czynnościowych jelit związanych z przewlekłym zespołem jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome; IBS). Dzięki selektywnemu działaniu na mięśnie gładkie jelit mebeweryna zmniejsza skurcz, nie zaburzając perystaltyki jelit. Dostępna jest w postaci kapsułek o przedłużonym uwalnianiu (dzięki czemu działanie rozkurczowe zapewnione jest przez dłuższy czas).

Dostępne preparaty na receptę:

Auroverin MR (200 mg meberwyny), Duspatalin retard (200 mg)

Dawkowanie: dorośli i dzieci po 10. rż. – 1 kapsułka 2 razy dziennie. Po uzyskaniu oczekiwanego efektu po kilku tygodniach można stopniowo zmniejszać dawkę.

Dostępny preparat bez recepty:

Duspatalin Gastro (135 mg meberwyny)

Dawkowanie: dorośli i dzieci po 10 r.ż. jedna tabletka 135 mg trzy razy na dobę. Lek należy przyjmować 20 minut przed posiłkiem, maksymalnie do 5 dni.

Leki rozkurczowe na jelita, na receptę, z papaweryną lub drotaweryną, występują w postaci tabletek, czopków lub zastrzyków. Co ciekawe, preparat No-Spa forte ma swój odpowiednik zawierający mniej tabletek w opakowaniu pod nazwą No-Spa Max, dostępny bez recepty. Pozostałe preparaty nie mają podobnych preparatów OTC.

Leki rozkurczowe bez recepty – który preparat jest najsilniejszy?

Krople żołądkowe z papaweryna, 35 ml płyn, produkt leczniczy OTC 24,9 g

• 100 g kropli zawiera 24,9g nalewki kozłkowej (Valerianae tinctura 1:5), 24,9 g nalewki miętowej (Menthae pip. Tinctura 1:20); 24,9 g nalewki gorzkiej (Amara tinctura 1:5), 24,9 g nalewki z dziurawca (Hyperici tinctura 1:5) oraz 0,4 g chlorowodorku papaweryny (Papaverini hydrochloridum);
• lek zawiera 67-74% obj. etanolu;
• krople stosowane są w niestrawności w dawce ok. 2,5 ml 30 min. przed jedzeniem w przypadku wystąpienia dolegliwości lub 3-4 razy dziennie w przypadku braku łaknienia;
• krople są tradycyjnym preparatem stosowanym w niestrawności i braku łaknienia [8].

No-Spa 40 mg 20 lub 40 tabletek, produkt leczniczy OTC 

• 1 tabletka zawiera 40 mg chlorowodorku drotaweryny;
• osoby dorosłe przyjmują od 120 do 240 mg, w 2-3 dawkach podzielonych, dzieci w wieku od 6 do 12 lat 80 mg w 2 dawkach podzielonych, a dzieci w wieku powyżej 12 lat 160 mg, w 2-4 dawkach podzielonych;
• lek stosuje się w stanach skurczowych mięśni gładkich [9].

No-Spa Comfort 40 mg 20 tabletek powlekanych, produkt leczniczy OTC 

• 1 tabletka zawiera 40 mg chlorowodorku drotaweryny;
• dawkowanie i wskazania są takie samo jak w przypadku preparatu No-Spa;
• No-Spa comfort różni się od “zwykłej” No-Spy tym, że zawiera otoczkę tabletki, co powoduje, że nie odczuwa się nieprzyjemnego posmaku tabletki, co u licznych pacjentów powodowało nieprzyjemne odczucia związane z układem pokarmowym [10].

No-Spa Max 80 mg 20 tabletek powlekanych, produkt leczniczy OTC 

• 1 tabletka zawiera 80 mg chlorowodorku drotaweryny;
• dorośli przyjmują 1 tabletkę 2 lub 3 razy na dobę (maksymalnie 240 mg dziennie), a dzieci w wieku powyżej 12 lat 1 tabletkę 1 lub 2 razy na dobę (nie więcej niż 160 mg na dobę);
• preparat stosuje się w stanach skurczowych mięśni gładkich [11].

Zdecydowanie najsilniejszym lekiem rozkurczowym dostępnym w aptece zawierającym papawerynę lub jej pochodną – drotawerynę, jest zawierająca 80 mg chlorowodorku drotaweryny w tabletce No-Spa Max. 

Papaweryna, a w szczególności drotaweryna, są najczęściej stosowanymi lekami rozkurczowymi. Swoją popularność zawdzięczają przede wszystkim skutecznością działania oraz rzadko pojawiającym się działaniom niepożądanych. W przypadku poważniejszych przypadków lekarz może zdecydować się na przepisanie zastrzyków zawierających papawerynę lub drotawerynę.