Owrzodzenia — przyczyny. Dlaczego powstają?

Pierwszym objawem klinicznym schorzeń naczyń żylnych są teleangiektezje, czyli tzw. „pajączki”. Najczęściej zmiany te lokalizują się w okolicach podudzi i stóp. Kolejnym sygnałem świadczącym o tym, że układ żylny nie funkcjonuje prawidłowo, są powierzchowne poszerzenia naczyń żylnych o niebieskim zabarwieniu i krętym przebiegu, mieszczące się w dole podkolanowym – żyły siateczkowe. Na tym etapie pacjenci często zaczynają skarżyć się na uczucie bolesności, tkliwości i ciężkości nóg oraz skurcze łydek nasilające się w nocy i w okresie upałów. W następnych stadiach niewydolności żylnej na skórze pojawiają się pogrubiałe i poskręcane naczynia krwionośne (żylaki), co sprzyja powstawaniu obrzęków i wyprysków podudzi świadczących o przebiegającym procesie zapalnym żylaków.

Przyczyn powstałych zmian w obrębie naczyń żylnych może być wiele, ale do głównych czynników ryzyka zalicza się przede wszystkim współistniejące choroby przewlekłe (nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, cukrzyca), choroby nowotworowe, otyłość i niski poziom aktywności fizycznej, długotrwałe i nadmierne siedzenie bądź stanie czy terapie hormonalne. Natomiast najbardziej narażone są osoby starsze, szczególnie o płci żeńskiej, z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku występowania podobnych schorzeń u najbliższych. Najczęściej diagnozowane są: żylaki kończyn dolnych, zakrzepowe zapalenie żył, zakrzepica żył głębokich oraz przewlekła niewydolność żylna. Jeśli którykolwiek z tych stanów jest nieleczony i trwa długotrwale, sprzyja to powstawaniu owrzodzeniom żylnym kończyn dolnych.

Co to jest owrzodzenie podudzi?

Żylne owrzodzenia podudzi stanowią jeden z najpoważniejszych problemów terapeutycznych. Ponad 80% z nich spowodowana jest właśnie niewydolnością żylną. Do jej powstania prowadzą złożone procesy patologiczne w naczyniach żylnych, których konsekwencją jest długotrwały zastój krwi żylnej i niedostateczne zaopatrzenie w tlen i składniki odżywcze danego obszaru skóry. W miejscu objętym niedokrwieniem rozwija się obrzęk i rozległy stan zapalny, który z czasem prowadzi do powstania zmian martwiczych z głębokim ubytkiem tkanki, czyli owrzodzeń. Rany te obserwuje się najczęściej na wysokości kostek środkowych i bocznych lub powyżej aż do stawów kolanowych.

Owrzodzeniom często towarzyszą dolegliwości bólowe, uczucie pieczenia i rozpierania w kończynach dolnych, przebarwienia, swędzenie i ścieńczenie skóry, ale przede wszystkim też duży wysięk i utrzymywanie się nieprzyjemnego zapachu ze względu na wczesne kolonizowanie rany przez bakterie. Jest to zmiana skórna, która często niestety stanowi problem długotrwały i niepoddający się leczeniu. Wtedy określa się je mianem rany przewlekłej. Według aktualnych statystyk u ponad połowy pacjentów schorzenie to trwa ponad 10 lat i ma wielokrotne nawroty. Dlatego tak istotnym aspektem jest podjęcie prawidłowego, złożonego i systematycznego leczenia.

Jak powinna wyglądać pielęgnacja owrzodzeń podudzi?

By terapia miejscowa owrzodzeń podudzi była skuteczna powinna opierać się na strategii TIME. Została ona opracowana przez Europejskie Towarzystwa Leczenia Ran (ang. European Wound Management Association) i zakłada 4 najważniejsze etapy w procesie gojenia się rany przewlekłej:

• T (ang. tissue management) – oczyszczanie rany,
• I (ang. infection) – kontrolę przebiegającej infekcji i zapobieganie jej nawrotom przez stosowanie odpowiednich preparatów antyseptycznych,
• M (ang. moisture) – zapewnienie wilgotnego środowiska gojenia się rany,
• E (ang. edge of the wound) – stymulację naskórkowania od brzegów rany na końcowym etapie terapii; proces najbardziej długotrwały, wymagający dużej samodyscypliny ze strony pacjenta.

Nieprawidłowe leczenie rany może prowadzić do przewlekłego niedokrwienia kończyny dolnej, pogłębiania się ran, ogólnoustrojowych objawów zakażenia wymagających doustnej antybiotykoterapii, a nawet do amputacji kończyny powyżej miejsca niedokrwienia. Niestety często koszt takiego leczenia jest dość wysoki ze względu na konieczność wykorzystania specjalistycznych opatrunków (refundacja obejmuje tylko niektóre z nich), a samo leczenie rany jest procesem długotrwałym (co najmniej kilkumiesięcznym).

Maść na owrzodzenie podudzi — co kupisz w aptece?

Oprócz opatrunków do środków stosowanych miejscowo owrzodzeń podudzi zalicza się również preparaty w postaci maści, kremu i żelu.

Iruxol mono, maść, lek na receptę

• 1 g maści zawiera 0,52 mg -3,75 mg kolagenazy N (składnika aktywnego).
• Wskazania: enzymatyczne oczyszczanie ran (owrzodzeń i oparzeń o ograniczonej powierzchni) z tkanek
• Stosowanie: należy nałożyć 2 mm warstwę produktu leczniczego na opatrunek lub bezpośrednio na odpowiednio przygotowaną i nawilżoną powierzchnię rany raz na dobę.
• Komentarz: maść znajduje zastosowanie w procesie oczyszczania rany w wykwitach z mniejsza ilością tkanek martwiczych, gdzie nie ma potrzeby stosowania mechanicznego oczyszczania rany. Tkanki martwicze są przytwierdzone do powierzchni rany włóknami kolagenu, co może zostać tylko usunięte enzymatycznie po ich rozłożeniu za pomocą enzymu kolagenazy zawartego w preparacie.

Argosulfan, krem, lek na receptę

• 1 g kremu zawiera 20 mg sulfatiazolu srebrowego.
• Wskazania: stosuje się miejscowo w leczeniu zakażeń w przypadku:oparzeń skóry wszystkich stopni (także popromiennych), odleżyn, przewlekłych owrzodzeń podudzi.
• Stosowanie w leczeniu owrzodzeń podudzi: na miejsca zmienione chorobowo nakłada się cienką warstwę kremu Argosulfan 2-3 razy na dobę. Podczas
  stosowania na zakażone rany może pojawić się wysięk. Przed ponownym nałożeniem kremu Argosulfan należy przemyć ranę.
• Komentarz: sulfatiazol srebrowy posiada przede wszystkim działanie antybakteryjne i zabezpiecza ranę przed zakażeniami. Dodatkowo tworzy warstwę ochronną, zapewnia właściwą wilgotność a także przyspiesza gojenie rany.

Sutrisept, hydrożel, wyrób medyczny

• Skład: 0,1% PHMB (Poliheksanid) – substancja antyseptyczna o szerokim spektrum działania, Poloksamer 188 1% – niejonowy surfaktant wspierający leczenie ran.
• Wskazania: oczyszczanie, irygacja i nawilżanie m.in. ran przewlekłych (np. owrzodzeń cukrzycowych, owrzodzeń żylnych, odleżyn itp.).
• Stosowanie: oczyszczoną ranę należy pokryć bezpośrednio dużą ilością hydrożelu. Jest również odpowiedni do nawilżania materiałów opatrunków, tj.: bandaże, opatrunki, kompresy i wypełniacze przed ich nałożeniem. Może pozostać na powierzchni rany do następnej zmiany opatrunku.
• Komentarz: tworzy w miejscu nałożenia warstwę ochronną i mechanicznie zapobiega przyleganiu mikroorganizmów do obszaru rany, zapewniając jej regularne nawilżanie. Stanowi też barierę pomiędzy powierzchnią rany a opatrunkiem, minimalizuje przywieranie opatrunku do powierzchni rany oraz ogranicza wzrost drobnoustrojów osiedlających się na powierzchni opatrunku.

SutriHeal Forte 5%, maść, wyrób medyczny

• Skład: 4-składnikowa formuła kwasów żywicznych i lignanów – diterpenoidy (m.in. Kwas abietynowy, dehydroabietynowy), kwas p-kumarowy, lignany.
• Wskazania: stosowana w celu przyspieszenia gojenia zakażonych i niezakażonych m.in. ran przewlekłych (odleżyny, oparzenia, zespół stopy cukrzycowej, owrzodzenia podudzi).
• Stosowanie: maść należy nałożyć bezpośrednio na ranę w postaci cienkiej warstwy (1-2 mm). Obszar skóry pozostawić odkryty lub zabezpieczyć opatrunkiem. Po każdej zmianie opatrunku należy ranę oczyścić z pozostałości maści.
• Komentarz: preparat posiada formułę kwasów żywicznych i lignanów o potwierdzonej skuteczności przeciwbakteryjnej.

Jakie są inne metody leczenia owrzodzeń podudzi?

Choć jest to wyraźna zmiana skórna, wynika ona z nieprawidłowości w układzie żylnym. Dlatego poza leczeniem miejscowym powinno się również wprowadzić leczenie przyczynowe. Poprawienie przepływu krwi żylnej pozwoli zmniejszyć obrzęk, a przede wszystkim dostarczyć tkankom odpowiednich środków odżywczych i tlenu w celu wygojenia. Podstawę takiej terapii stanowią medyczne wyroby uciskowe (pończochy, rajstopy i podkolanówki). Dzięki stopniowanemu uciskowi przyspiesza się przepływ krwi oraz zmniejsza ciśnienie w żyłach powierzchownych, ograniczając wysięk płynu z naczyń. Kompresjoterapia niejednokrotnie wykazała skuteczność w leczeniu zmian naczyń żylnych, a jej skuteczność zależy od systematyczności i czasu stosowania.

Kluczowym elementem jest również farmakoterapia. W tego rodzaju schorzeniach znajdują zastosowanie leki o działaniu flebotropowym, które zwiększą wytrzymałość naczyń, zmniejszają ich przepuszczalność, a w konsekwencji poprawiają powrót krwi żylnej, co sprzyja odpowiedniemu gojeniu się rany. Do takich substancji należy mi.n. dostępna bez recepty zmikronizowana diosmina.

Czy można całkowicie wyleczyć owrzodzenia podudzi?

Jak wspomniano we wstępie, owrzodzenia podudzi zwykle wynikają z niewydolności żyłnej, która powoduje zastoje krwi. Ostateczne wyleczenie jest zależne od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. W przypadku owrzodzeń spowodowanych chorobą układu krążenia, leczenie może obejmować stosowanie opatrunków lub leków, które pomagają w leczeniu ran, a także niekiedy operacje lub terapię laserową, które pomogą w usuwaniu zastoju krwi i naprawie uszkodzonych żył.

Każdy przypadek jest inny i dokładny plan leczenia zostanie ustalony przez lekarza na podstawie indywidualnej oceny stanu pacjenta. Jeśli leczenie jest odpowiednio prowadzone, a podczas niego udaje się ustabilizować chorobę, a ranę pielęgnować w odpowiedni sposób, jest szansa na całkowite wyleczenie owrzodzenia. Jednakże, nawet po upływie liczby tygodni lub miesięcy, które są potrzebne na całkowite zagojenie, ryzyko nawrotu owrzodzeń zawsze pozostaje.

Należy również pamiętać, że kluczowe dla walki z owrzodzeniami podudzi jest zapobieganie ich powstawaniu. Stosowanie odpowiednich środków profilaktycznych, takich jak regularna higiena, regularna zmiana pozycji, stosowanie odpowiedniego obuwia, ochrona skóry, zdrowa dieta oraz unikanie czynników ryzyka, może pomóc w minimalizacji ryzyka powstawania owrzodzeń podudzi.

Profilaktyka owrzodzeń podudzi. Jak ich uniknąć?

Owrzodzenia podudzi są poważnym problemem zdrowotnym, który wymaga odpowiedniej opieki i leczenia. Przyjmowanie odpowiednich środków zapobiegawczych może pomóc w zminimalizowaniu ryzyka ich wystąpienia. Oto kilka wskazówek profilaktycznych:

1. Regularna higiena podudzi: Dokładnie myj i osuszaj podudzia, szczególnie przestrzenie między palcami. Unikaj używania żrących lub agresywnych środków myjących i niezalecanych kosmetyków.
2. Zmiana pozycji: Regularnie zmieniaj pozycję i unikaj długotrwałego siedzenia lub stania w jednej pozycji. Możesz wykonywać krótkie przerwy i delikatne ćwiczenia unoszące nogi w górę, aby poprawić krążenie krwi w okolicy podudzi.
3. Odpowiedni obuwie: Noś wygodne buty, które są odpowiednio dopasowane do stopy i nie powodują tarcia ani ucisku. Unikaj obuwia z wysokimi obcasami oraz zbyt ciasnych czy zbyt luźnych butów.
4. Ochrona skóry: Regularnie nawilżaj skórę podudzi, szczególnie jeśli masz skłonność do suchości lub podrażnień skóry. Unikaj ostrych przedmiotów, które mogą uszkodzić skórę i prowadzić do powstania owrzodzeń.
5. Monitoring: Regularnie sprawdzaj podudzia pod kątem oznak owrzodzeń, takich jak zaczerwienienie, ból, obrzęk czy złuszczanie skóry. Wczesne wykrycie i odpowiednia opieka nad owrzodzeniami może pomóc w uniknięciu ich powikłań.
6. Zdrowa dieta: Zbilansowana dieta bogata w białko, witaminy i minerały może wspomóc zdrowie skóry i przyspieszyć gojenie się ewentualnych ran. Ważne jest również utrzymanie odpowiedniej nawodnienia organizmu poprzez picie odpowiedniej ilości wody.
7. Unikanie czynników ryzyka: Unikaj długotrwałego narażenia na słońce, dym papierosowy, nadmierne opalanie, nadmierne spożywanie alkoholu i palenie tytoniu. Te czynniki mogą osłabić zdrowie skóry i zwiększyć ryzyko powstania owrzodzeń.

Podsumowanie

Leczenie owrzodzeń żylnych jest często niezwykle trudnym, długotrwałym i złożonym procesem. Wymaga opieki nie tylko lekarskiej, który zdiagnozuje schorzenie oraz wdroży odpowiednie leki, ale też konsultacji pielęgniarskich wyspecjalizowanych w leczeniu ran przewlekłych i wizyt u fizjoterapeuty w celu doboru odpowiednich wyrobów uciskowych i w razie konieczności przeprowadzania rehabilitacji. Jedno jest pewne – nie należy tego problemu bagatelizować i sumiennie wykonywać wszystkie zalecenia.

Owrzodzenia podudzi często nawracają, dlatego nawet po wygojeniu się rany nakłada się nacisk na profilaktykę, ponieważ wiele czynników, które wpływają na rozwój schorzenia, są zależne od samego pacjenta. Odpowiednie żywienie i regularna aktywność fizyczna (nawet w formie krótkiego codziennego spaceru) to dwa najważniejsze filary utrzymania dobrego stanu zdrowia, które z pewnością zapobiegną ponownemu wystąpieniu zmian chorobowych.