Dlaczego pojawiają się wymioty i nudności?

Nudności i wymioty są efektem podrażnienia chemoreceptorów w odpowiednich strukturach przez różne neuroprzekaźniki, takie jak: histamina, dopamina, serotonina, acetylocholina lub neurokininy. Leki przeciwwymiotne działają jako antagoniści tych substancji, czyli nie dopuszczają do oddziaływania danego neuroprzekaźnika z receptorem [1].

Jak zatrzymać wymioty?

Nudności i wymioty mogą być efektem reakcji organizmu na toksyny pochodzące, np. z nieświeżej żywności. Zatrucie pokarmowe to nieprzyjemne schorzenie, ale szybko przechodzące. Niestety wymioty mają czasami bardziej skomplikowane podłoże. Mogą być działaniami niepożądanymi stosowanych leków. Wymioty często występują po zabiegach chirurgicznych, gdzie są efektem znieczulenia. Czasami nudności i wymioty mogą być związane z przewlekłym stresem bądź chorobami psychiatrycznymi. Często też towarzyszą ciężarnym kobietom. Jak zatrzymać wymioty oraz czy warto to robić [2]?

Generalnie wymioty i nudności można podzielić na dwa rodzaje: nagłe i przewlekłe [2].

Nagłe wymioty najczęściej związane są z konkretną jednostką chorobową. W przypadku klasycznego zatrucia pokarmowego działaniem podstawowym jest odpowiednie nawodnienie pacjenta, aby przeciwdziałać odwodnieniu. Nie zaleca się stosowania tabletek na wymioty na samym początku. Nawet jeśli stan zdrowotny wymaga włączenia leków przeciwwymiotnych na receptę, to najczęściej skuteczne są małe dawki przez krótki czas [2].

Sytuacja komplikuje się w wymiotach przewlekłych. Często są przyczyną przewlekłego stanu chorobowego pacjenta i np. zażywanych leków. Tutaj terapia przeciwwymiotna jest już długotrwała i ma na celu zniwelować nieprzyjemne działania niepożądane i umożliwić normalne życie pacjentowi. Jakie w takim razie możemy wyróżnić leki przeciwwymiotne na receptę [2]?

Leki przeciwwymiotne na receptę

W celu przybliżenia dostępnej farmakoterapii wymiotów omówimy poszczególne grupy leków oraz zwrócimy uwagę, kiedy je najlepiej stosować.

Antagoniści dopaminy

Najczęściej stosowanym lekiem, który występuje w formie tabletek na wymioty, jak i zastrzyku przeciwwymiotnego jest metoklopramid. Inne leki z tej grupy o podobnych wskazaniach to, np. cyzapryd lub domperidon.

Metoklopramid to lek, który blokuje receptory dopaminowe, ale również serotoninowe (5-HT3). Z tego powodu redukuje nudności i wymioty na dwóch drogach [3].

Metoklopramid ma również działanie prokinetyczne, czyli zwiększa motorykę przewodu pokarmowego, przyspiesza opróżnianie żołądka, ale nie zwiększa wydzielania soków trawiennych. Stosuje się go w poniższych wskazaniach:

• Zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych i radioterapii.
• W przeciwdziałaniu wymiotom podczas zaburzeń żołądkowo-jelitowych.
• Do leczenia nudności i wymiotów będących efektem napadów migreny (w połączeniu  z paracetamolem) [1,3].

Metoklopramid w formie iniekcji można stosować już od 1. roku życia. Tabletki na wymioty przeznaczone są dla osób od 15. roku życia [3].

Jak stosować ten lek? U dorosłych i młodzieży od 15. roku życia podaje się maksymalnie 10 mg 3 razy na dobę. U mniejszych dzieci metoklopramid powinno się dawkować na masę ciała. Dawka jednorazowa wynosi od 0,1 mg na kilogram masy ciała do 0,15 mg na kilogram masy ciała 3 razy na dobę [3].

Czy istnieją czopki przeciwwymiotne?

Do antagonistów receptorów dopaminowych zalicza się również tietylperazynę. To substancja, która występuje w leku Torecan. Torecan dostępny jest w postaci tabletek na wymioty, roztworu do wstrzykiwań i czopków przeciwwymiotnych.

Tabletki na wymioty Torecan, jak i czopki stosuje się u młodzieży od 15. roku życia i dorosłych. Dawkowanie wynosi od 1 do 3 tabletek na dobę [4].

Działania niepożądane

Najczęstsze spotykane działania niepożądane po lekach z tej grupy to zawroty i ból głowy [2].

Antagoniści serotoniny

Antagoniści serotoniny to kolejna grupa leków stosowana w leczeniu nudności i wymiotów. Sztandarowym przykładem leku z tej grupy jest ondansetron. Występuje on w formie tabletek, jak i roztworu do wstrzykiwań. Inne leki z tej grupy, to np. granisetron, tropisetron, palonosetron.

Ondansetron stosuje się w poniższych wskazaniach:

• Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów spowodowanych chemioterapią lub radioterapią.
• Leczenie nudności i wymiotów w okresie okołooperacyjnym.
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
• Leczenie wymiotów spowodowanych nadużywaniem opioidów [1,5].

Ondansetron jest lekiem I rzutu w przypadku nudności i wymiotów u dzieci. Dawkę 2 mg można podawać już dzieciom od 6. miesiąca życia i ważących powyżej 8 kg [1].

U dorosłych standardowe dawkowanie ondansetronu wynosi 8 mg 2 razy na dobę. W przypadku dzieci lek podaje się w zależności od masy ciała:

• ≤ 10 kg: 2 mg 2 razy na dobę.
• > 10 kg: 4 mg 2 razy na dobę.
• > 30 kg: tak jak dorośli [1,5].

Działania niepożądane

Przyjmując te leki, możemy doświadczyć zawrotów i bólów głowy oraz zaparć. Niestety jako efekt uboczny notuje się również wydłużenie odcinka QTc, dlatego pacjenci z tym problemem powinni unikać tej grupy leków [2].

Leki przeciwhistaminowe

Leki przeciwhistaminowe kojarzą się nam głównie z lekami używanymi w celu leczenia alergii, ale to nie jest tylko ich jedyne zastosowanie. W tej grupie znajdują się także leki do leczenia nudności i wymiotów i niektóre z nich są dostępne bez recepty.

Głównym lekiem stosowanym do leczenia wymiotów jest Diphergan – syrop przeciw wymiotom z prometazyną. Jest on dostępny jedynie na receptę. Inną substancją dostępną na receptę, jak i OTC jest dimenhydrynat.

Diphergan to syrop przeciw wymiotom, jak i lek na nudności na receptę. Można go stosować od 2. roku życia. Dawkowanie przedstawia się następująco:

• 25 mg co 4 do 6 godzin – dorośli.
• 0,25 mg do 0,5 mg na kilogram masy ciała co 4 do 6 godzin – dzieci od 2. do 12. roku życia [6].

Działania niepożądane

Leki przeciwhistaminowe to jedne z bezpieczniejszych środków. M.in. dlatego są szeroko stosowane u dzieci. Najczęstszym działaniem niepożądanym jest ospałość [2].

Antagoniści neurokinin

Najczęściej spotykanym lekiem z grupy antagonistów neurokinin jest aprepitant. To lek przeznaczony głównie do zmniejszania nudności i wymiotów spowodowanych chemioterapią. Ma najsilniejsze działania przeciwwymiotne [1].

Lek ten podaje się w 3-dniowym schemacie. W pierwszym dniu pacjent przyjmuje 125 mg, a w kolejnych dwóch dniach po 80 mg.

Działania niepożądane

Głównym działaniem niepożądanym leków z tej grupy są ból i zawroty głowy [2].

Glikokortykosteroidy

Co ciekawe nawet glikokortykosteroidy można stosować jako leki przeciwwymiotne na recepcie. W tym celu używa się głównie deksametazonu (np. Pabi-Dexamethason, Dexamethasone Krka, Demezon, Dexaven) doustnie lub dożylnie. Stosowany krótkotrwale jest dobrze tolerowany i przynosi oczekiwane rezultatu, jednak jego nadużywanie może prowadzić do zmian nastroju [2].

Inne leki przeciwwymiotne na receptę

Istnieją również inne leki, które poprzez swój mechanizm działania stosuje się jako leki przeciwwymiotne. Jednak nie są one podawane w terapii pierwszego rzutu, głównie ze względu na działania niepożądane i nie tak dobry efekt, jak wymienione powyżej.

Do takich leków należą antagoniści receptorów dopaminowych, np.:

• Pochodne butyrofenonów: droperidol lub haloperidol (Haloperidol Unia, Haloperidol WZF).
• Atypowe leki przeciwpsychotyczne, np. olanzapina (Egolanza, Olanzin, Olazax, Olzapin) [1,2].

Ostatnio do leczenia nudności i wymiotów stosuje się również kannabinoidy, np. Nabilon i Dronabilon. Niestety spora część osób notuje po nich zawroty głowy, spadki ciśnienia i obniżenie nastroju [1,2].

Wybrane leki przeciwwymiotne na receptę i OTC

Poniżej prezentujemy wybrane substancje chemiczne używane w celu leczeniu wymiotów i nudności wraz z nazwami handlowymi preparatów.

Tabela 1. Wybrane tabletki na wymioty oraz zastrzyki i czopki przeciwwymiotne.