Zastosowanie ruszczyka kolczastego w Europie ma długą tradycję, sięgającą czasów starożytnych. Zawarte w nim związki wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwkrzepliwe, a także zwężające naczynia krwionośne i zmniejszające ich przepuszczalność. Dzięki temu preparaty z ruszczyka są obecnie stosowane w leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej, hemoroidów i hipotonii ortostatycznej. Na rynku dostępne są produkty w postaci tabletek, a także maści oraz żeli, zawierające wyciąg z tej rośliny.

Co to jest ruszczyk kolczasty?

Ruszczyk kolczasty (łac. Ruscus aculeatus, Asparagaceae – szparagowate) jest byliną dorastającą do 60 cm o wiecznie zielonych, rozgałęzionych pędach. Ostro zakończone liście przypominają łuski. Owocem jest szkarłatnoczerwona jagoda. Występuje naturalnie na obszarze śródziemnomorskim. Surowcem farmaceutycznym jest podziemne kłącze.

W średniowieczu wykorzystywano wyciągi z rośliny do uśmierzenia objawów ciężkości nóg, hemoroidów, problemów z drogami moczowymi oraz w bólach brzucha [1].

Jak działa ruszczyk kolczasty?

Surowiec zawiera saponiny sterolowe, z których najważniejsze są ruskogenina i neoruskogenina. W mniejszych ilościach występuje ruscyna, ruskozyd, flawonoidy, antrachinony, olejek eteryczny. Saponinom przypisuje się wielokierunkowe działanie. Zmniejszają przepuszczalność uszkodzonego śródbłonka naczyń krwionośnych, spowodowanego m.in. niedotlenieniem przez zbyt wolny przepływ krwi żylnej. Wywołuje to efekt przeciwobrzękowy. Mechanizm przeciwzapalny wynika z hamowania przez te związki przylegania neutrofilów do komórek wyściełających drobne naczynka oraz zmniejszenia migracji leukocytów. Prawdopodobnie osłabia to pobudzenie receptorów odpowiedzialnych za czucie bólu i parestezje. Działanie zwężające żyły uzyskiwane jest poprzez zwiększone uwalnianie noradrenaliny ze współczulnych zakończeń nerwowych. Saponiny ochraniają włókna elastyny, budującej naczynia, przez co wzmacniają ściany i zwiększają napięcie żył [2,3].

Ruszczyk kolczasty –  przeciwwskazania. Kiedy nie wolno go stosować?

Tak jak w przypadku wszystkich leków roślinnych przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z ruszczykiem będą reakcje alergiczne na tę roślinę, albo jej pokrewne z rodziny szparagowatych. Ze względu na obkurczające działanie na naczynia krwionośne przeciwwskazaniem będzie nadciśnienie tętnicze.

Nie powinno się także łączyć ruszczyka z następującymi lekami:

• ∝-adrenolityki: prazosyna, doksazosyna, tamsulozyna, alfasulozyna
• β-blokery: propranolol, bisoprolol, nebiwolol
• Inhibitory Monoaminooksydazy: moklobemid, selegilina, rasagilina [6]

Ruszczyk kolczasty, a nadciśnienie. Czy jest bezpieczny?

Ruszczyk kolczasty pomimo właściwości ochraniających naczynia powoduje wzrost przepływu krwi. Skutkuje to zwiększeniem ciśnienia tętniczego. Ponadto powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych, co dodatkowo sprzyja wzrostowi wartości ciśnienia w naczyniach. W związku z tym preparaty w ruszczykiem kolczastym nie powinny być stosowane u osób z nadciśnieniem tętniczym. Jeśli jest taka konieczność, należy badać ciśnienie tętnicze i stosować początkowo najniższe możliwe dawki. Na rynku farmaceutycznym znajdziemy olbrzymią ilość substancji o podobnych właściwościach do ruszczyka kolczastego, więc w przypadku osób z nadciśnieniem lepiej zdecydować się na inną substancję [4].

Tabletki i żele z ruszczykiem

Produkt leczniczy: Cyclo 3 Fort

Cyclo 3 Fort łączy w sobie trzy aktywne składniki: suchy wyciąg z kłącza ruszczyka kolczastego, zawierający saponiny, metylochalkon hesperydyny, będący związkiem flawonoidowym oraz kwas askorbinowy (witaminę C). Związki te uszczelniają naczynia krwionośne i poprawiają napięcie ich ścian. Preparat zmniejsza zaleganie krwi żylnej i nasila odpływ limfatyczny z kończyn dolnych. Co ciekawe, działanie jest silniejsze w okresie lata, przy przegrzaniu organizmu. Produkt przynosi ulgę w uczuciu ciężkości nóg oraz może być stosowany pomocniczo w leczeniu hemoroidów. Cyclo 3 Fort jest lekiem, co oznacza, że jego skład jakościowy i ilościowy jest kontrolowany i nie odbiega od deklarowanych zawartości substancji. Ponadto jego skuteczność w przewlekłej chorobie żylnej i obrzękach została potwierdzona przez metaanalizę i przegląd systematyczny, czyli zestawienie bardzo wielu wiarygodnych badań, w których brała udział duża ilość pacjentów [4,5].

Dawkowanie

• w przypadku leczenia objawowego niewydolności naczyń żylnych stosuje się  2-3 kapsułki dziennie (1 kapsułka rano, 1 kapsułka wieczorem lub 2 kapsułki rano i 1 kapsułka wieczorem);
• w leczeniu pomocniczym w przebiegu żylaków odbytu stosuje się 4-5 kapsułki dziennie (2 kapsułki rano, 2 kapsułki wieczorem lub 3 kapsułki rano i 2 kapsułki wieczorem), ale nie dłużej niż przez 7 dni [1].

Przeciwwskazania do stosowania

• uczulenie na którykolwiek ze składników leku;
• zaburzenia w gospodarce żelazowej takie jak talasemia, hemochromatoza czy niedokrwistość syderoblastyczna;
• wiek (preparat może być stosowany wyłącznie przez osoby dorosłe) [1].

Na co zwrócić uwagę podczas stosowania Cyclo 3 Fort?

• pojawiający się stan zapalny skóry, zgrubienia podskórne lub owrzodzenia skóry należy niezwłocznie zgłosić lekarzowi;
• natychmiast należy skonsultować się z lekarzem jeżeli wystąpi nagły obrzęk jednej lub obu kończyn dolnych, niewydolność serca lub nerek;
• jeżeli pojawi się biegunka należy przerwać leczenie i skonsultować się z lekarzem;
• witamina C może wpłynąć m.in. na wyniki badań laboratoryjnych takich jak oznaczanie poziomu glukozy, bilirubiny, aktywności transaminazy, oznaczania poziomu mleczanów;
• w przypadku braku odczuwalnych efektów terapii po 14 dniach stosowania preparatu należy poinformować o tym lekarza, który być może zmieni terapię [1].

Ciąża i karmienie piersią

• należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą przed zastosowaniem preparatu, jeżeli pacjentka jest w ciąży, może być w ciąży lub karmi piersią;
• ze względów bezpieczeństwa zaleca się nie używać tego leku w ciąży oraz podczas karmienia piersią [1].

Interakcje i obsługa maszyn mechanicznych

Brak danych na temat interakcji Cyclo 3 Fort z innymi lekami lub pożywieniem. Nie ma również żadnych informacji na temat niekorzystnego wpływu preparatu na prowadzenie maszyn mechanicznych [1].

Działania niepożądane

Podczas przyjmowania Cyclo 3 fort mogą wystąpić następujące skutki uboczne:

• u mniej niż 1 na 10 osób może pojawić się biegunka, niekiedy ciężka, szybko ustępująca po zaprzestaniu leczenia oraz ból brzucha.
• u mniej niż 1 na 100 osób obserwowano bezsenność, niestrawność, mdłości, rumień, świąd, skurcze mięśni czy bóle kończyn.
• u mniej niż 1 na 1 000 osób pojawiały się nerwowość, zawroty głowy, uczucie zimna w kończynach, ból naczyń żylnych, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, aftowe zapalenie jamy ustnej czy wzrost aminotransferazy alaninowej;
• odnotowywano również ból żołądka, wysypkę plamkowo-grudkową, pokrzywkę, odwracalne mikroskopowe, głównie limfocytarne zapalenie okrężnicy [1].

Przykłady suplementów diety w postaci tabletek doustnych

Detramax Plus

Preparat zawiera zmikronizowaną frakcję flawonoidową, w tym 90% diosminy i 10% hesperydyny, ekstrakt z pestek winogron (Vitis vinifera – winorośl właściwa) standaryzowany na 95% proantocyjanidyn, ekstrakt z kłącza ruszczyka kolczastego standaryzowany na 5% ruskogeniny oraz witaminę C. Produkt wspomaga mikrokrążenie żylne oraz prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych.

Na korzyść preparatu przemawia fakt, że producent deklaruje standaryzację wyciągów na określone związki. Oznacza to, że ekstrakty musiały być przebadane jakościowo i ilościowo pod względem zawartości konkretnych substancji aktywnych. Producent zaleca przyjmowanie jednej do dwóch tabletek dziennie.

Maxi3Vena

Maxi3Vena to suplement diety zawierający ekstrakt z ruszczyka, kwas askorbinowy i hesperydynę. Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu, który buduje naczynia krwionośne. Ponadto działa antyoksydacyjnie tak jak składnik flawonoidowy. Substancje uszczelniają śródbłonek i zmniejszają jego narażenie na niszczące działanie wolnych rodników. Produkt polecany jest przede wszystkim pacjentom odczuwającym ciężkość kończyn dolnych, posiadającym skłonności do powstawania obrzęków, cellulitu, osobom o cerze naczynkowej oraz prowadzącym siedzący lub stojący tryb życia. Producent deklaruje określone ilości substancji w preparacie, jednak nie podaje informacji o standaryzacji wyciągów na konkretne związki. Zalecane spożycie to jedna kapsułka dziennie.

Varivenol

Produkt zawiera suchy wyciąg z korzenia ruszczyka kolczastego standaryzowany na 5% zawartości ruskogeniny, hesperydynę, suchy wyciąg z nasion kasztanowca zwyczajnego standaryzowany na 80% escyny, magnez. Escyna jest saponiną, zatem podobnie jak ruszczyk działa przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, uszczelnia ściany naczyń krwionośnych, poprawia elastyczność i napięcie żył. Preparat przeznaczony jest dla osób dorosłych w celu poprawienia krążenia w nogach. Producent zaleca spożycie jednej kapsułki na dobę.

Preparaty do stosowania zewnętrznego – maści i żele z ruszczykiem

Badania dokumentują skuteczność terapii w przewlekłej chorobie żylnej głównie dla produktów zawierających wyciąg z gatunku Ruscus aculeatus stosowanych doustnie, szczególnie leku Cyclo 3 Fort. Maści i żele z ruszczykiem, często zawierające również rutynę, mogą być stosowane jedynie pomocniczo przy rozszerzonych naczynkach, widocznych na skórze. Mają jednak tę zaletę, że można je wykorzystać przy delikatnym masażu kończyn dolnych. Zaleca się rozprowadzanie preparatów od kostek w stronę kolan, by pobudzić odpływ krwi i limfy w stronę serca. Mogą też sprawdzić się, jeśli pacjent przyjmuje już wiele leków w postaci doustnej i zależy mu na ominięciu drogi wchłaniania substancji przez żołądek i jelita.

Przykład preparatu: Detramax Żel kojący do nóg

Produkt zawiera ekstrakty z korzenia ruszczyka, skórki cytryny, owoców borówki czarnej i kasztanowca, mentol. Jest łagodnym preparatem pielęgnacyjnym. Przy regularnym stosowaniu poprawia nawilżenie i wygląd skóry w miejscu rozszerzonych naczynek, pomaga zmniejszyć skłonności do tworzenia się nowych. Konsystencja żelu i zawarty w składzie mentol powodują uczucie chłodzenia i przynoszą ulgę dla nóg.

Kiedy stosować preparaty z ruszczykiem?

Jeśli pacjent cierpi na obrzęki, ciężkość i ból nóg czy żylaki, przede wszystkim powinien udać się na konsultację lekarską. Zaleganie krwi w kończynach dolnych może świadczyć o niewydolności prawej komory serca. Jeśli wykluczymy problemy kardiologiczne i konieczność leczenia operacyjnego lub włączenia leków przeciwkrzepliwych, możemy skorzystać z preparatów z ruszczykiem dostępnych bez recepty. Pomogą one wzmocnić naczynia krwionośne, ułatwić przepływ krwi, zmniejszyć zastoje żylne i zredukować uciążliwe objawy. Większą skutecznością wykazują się preparaty doustne, szczególnie produkt leczniczy Cyclo 3 Fort. Dostępne na rynku są również suplementy diety oraz maści i żele, które można stosować pomocniczo.