Ksylitol to naturalny cukier pozyskiwany z brzozy. Z tego też powodu często nazywamy go cukrem brzozowym. Słodyczą nie odstępuje klasycznemu białemu cukrowi — sacharozie. Tymczasem o ile sacharoza jest w nadmiarze szkodliwa, o tyle ksylitol jest naszym zdrowotnym sprzymierzeńcem. Wykazuje działanie antybakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Dodatkowo stymuluje przyswajanie wapnia z diety, dzięki czemu może okazać się pomocny w walce z osteoporozą i osteopenią. Z uwagi na niski indeks glikemiczny może zaś na stałe zagościć w jadłospisach diabetyków. Tytułowy ksylitol ma jeszcze jedną niebagatelną zaletę — ma zdolność przeciwdziałania próchnicy [1].

Powszechna próchnica

Próchnica jest powszechnym problemem, jednak my jako Polacy wypadamy wyjątkowo źle na tle innych krajów europejskich. Zgodnie z aktualnymi doniesieniami, niemal co drugie 3-letnie dziecko cierpi na próchnicę, a częstotliwość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Wśród młodzieży 18-letniej problem próchnicy sięga aż 96%. Tak wielka skala problemu nie ma jednej konkretnej przyczyny. Wśród Polaków obserwuje się duże zaniedbania profilaktyczno-lecznicze, o czym świadczyć może fakt, że aż co czwarte 5-letnie dziecko nigdy nie było u dentysty. Tymczasem według najnowszych zaleceń, pierwsza wizyta u specjalisty powinna odbyć się tuż po wyrżnięciu się pierwszego zęba mlecznego [2,3]. (Czytaj także: Choroby przyzębia a Covid-19)

Jak zapobiegać próchnicy?

Czołowym narzędziem do walki z próchnicą jest właściwa profilaktyka. Brzmi banalnie, jednak to właśnie nasze dobre nawyki odgrywają kluczową rolę w zachowaniu zdrowia. Najważniejsze aspekty zapobiegania próchnicy to:

1. właściwa dieta;
2. regularna higiena jamy ustnej;
3. miejscowe stosowanie związków fluoru (np. pasty do zębów). 

Na szczególną uwagę zasługuje punkt 1, gdyż to właśnie czynniki żywieniowe odgrywają tutaj pierwsze skrzypce. Nasza płytka nazębna składa się m.in. z bakterii próchnicotwórczych. Ich głównym pokarmem i substratem napędzającym ich aktywność są węglowodany pochodzące z naszego pożywienia. Bakterie na drodze fermentacji rozkładają cukry, tym samym obniżają pH panujące w jamie ustnej i podwyższają kwasowość płytki nazębnej. W wyniku tego nasze szkliwo narażone jest na działanie szkodliwych kwasów, co prowadzi do jego demineralizacji. Dodatkowo częste „podjadanie” między posiłkami sprawia, że bakterie próchnicotwórcze mają nieustanny dopływ pożywienia (cukru), przez co pH w jamie ustnej jest stale obniżone, a zęby są permanentnie narażone na działanie kwasów [3]. 

Zastąp cukier ksylitolem

Ksylitol to słodzący dodatek do żywności, zatwierdzony przez Agencję Żywności i Leków (FDA). Choć nazywany jest cukrem brzozowym, to występuje także w buku, owsie, a nawet kukurydzy. W przeciwieństwie do klasycznego białego cukru (sacharozy), nie jest on metabolizowany przez bakterie próchnicze. W związku z tym nie pobudza ich aktywności, a pH w jamie ustnej pozostaje niezmienione. Dodatkowo ksylitol wzmacnia nasze szkliwo, co jest jego dodatkową zaletą. Dzięki tym licznym walorom związek ten jest coraz częściej dodawany do wielu produktów żywnościowych, takich jak mleko, cukierki, czy gumy do życia. Zastępuje w nich sacharozę, sprawiając, że stają się one bardziej wartościowe, jednocześnie nie zmieniając ich smaku. Co więcej, ksylitol to nieodzowny składnik wielu płukanek do jamy ustnej, past do zębów, czy nitek dentystycznych. Amerykańska Akademia Stomatologii Dziecięcej zaleca stosowanie ksylitolu u dzieci w celu profilaktyki próchnicy [3]. (Czytaj także: Cukrzyca – jak kontrolować masę ciała?)

Czy ksylitol może zastąpić fluor?

Fluor i ksylitol to dwa odrębne związki o innych właściwościach. Nie stosuje się ich zamiennie, niemniej oba wykazują korzystne działanie przeciwpróchnicze. Fluor wzmacnia nasze szkliwo, wbudowując się w jego strukturę i uodparniając je na szkodliwe działanie kwasów. Dodatkowo na powierzchni zębów tworzy on swoisty „magazyn” fluoru, który jest wykorzystywany w naprzemiennych procesach demineralizacji i remineralizacji. Z kolei ksylitol ogranicza wzrost i aktywność bakterii próchnicotwórczych. Wprowadzenie do żywności ksylitolu zamiast klasycznej sacharozy powoduje, że w jamie ustnej nie występują szkodliwe spadki pH, a nasze zęby nie są narażone na działanie kwasów [2].

Ksylitol może stanowić skuteczne narzędzie do walki z próchnicą, jednak jego stosowanie nie powinno stanowić głównej aktywności profilaktycznej. W pierwszej kolejności należy zadbać o właściwą dietę, ubogą w cukry proste, a także o odpowiednią i regularną higienę jamy ustnej. Co równie ważne, pasty z ksylitolem nie powinny zastąpić tych z fluorem.