Jakie są przyczyny wymiotów i nudności?

Nudności i wymioty są efektem podrażnienia chemoreceptorów w odpowiednich strukturach przez różne neuroprzekaźniki, takie jak: histamina, dopamina, serotonina, acetylocholina lub neurokininy. Leki przeciwwymiotne działają jako antagoniści tych substancji, czyli nie dopuszczają do oddziaływania danego neuroprzekaźnika z receptorem [1].

Do najczęstszych przyczyn wymiotów należą:

1. Zatrucia pokarmowe;
2. Choroby zakaźne;
3. Choroby przewodu pokarmowego: zapalenie jelit, choroba wrzodowa czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
4. Choroby wątroby: uszkodzenie wątroby, marskość wątroby czy żółtaczka;
5. Choroby nerek: niewydolność nerek, kamica nerkowa;
6. Choroby ośrodkowego układu nerwowego: migrena, guzy mózgu czy zapalenie opon mózgowych;
7. Reakcja na leki;
8. Choroby psychiczne: niektóre choroby psychiczne, takie jak bulimia czy anoreksja;
9. Mocne wrażenia zapachowe i smakowe;
10. Ciąża: zwłaszcza w pierwszym trymestrze.

Warto pamiętać, że wymioty mogą mieć również inne, bardziej rzadkie przyczyny, dlatego jeśli występują często, powtarzają się lub są uporczywe, zawsze warto skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnozy i leczenia.

Jakie są rodzaje wymiotów?

Generalnie wymioty i nudności można podzielić na dwa rodzaje: nagłe i przewlekłe [2].

Nagłe wymioty najczęściej związane są z konkretną jednostką chorobową. W przypadku klasycznego zatrucia pokarmowego działaniem podstawowym jest odpowiednie nawodnienie pacjenta, aby przeciwdziałać odwodnieniu. Nie zaleca się stosowania tabletek na wymioty na samym początku. Nawet jeśli stan zdrowotny wymaga włączenia leków przeciwwymiotnych na receptę, to najczęściej skuteczne są małe dawki przez krótki czas [2].

Sytuacja komplikuje się w wymiotach przewlekłych. Często są przyczyną przewlekłego stanu chorobowego pacjenta i np. zażywanych leków. Tutaj terapia przeciwwymiotna jest już długotrwała i ma na celu zniwelować nieprzyjemne działania niepożądane i umożliwić normalne życie pacjentowi. Jakie w takim razie możemy wyróżnić leki przeciwwymiotne [2]?

Leczenie objawowe vs leczenie przyczynowe wymiotów. Czym się różnią?

Leczenie objawowe wymiotów koncentruje się na łagodzeniu i kontrolowaniu objawów wymiotnych. Skupia się na zapewnieniu natychmiastowej ulgi, poprzez stosowanie leków przeciwwymiotnych lub środków łagodzących objawy. Celem tego rodzaju leczenia jest przede wszystkim złagodzenie uczucia mdłości i zmniejszenie częstotliwości wymiotów. Przykładowe metody leczenia objawowego mogą obejmować stosowanie leków przeciwwymiotnych, zmianę diety, wstrzyknięcie płynów dożylnie w przypadkach zaawansowanych wymiotów.

Z kolei leczenie przyczynowe wymiotów skupia się na identyfikacji i leczeniu bezpośredniej przyczyny wymiotów. Zamiast jedynie łagodzić objawy, celem leczenia przyczynowego jest wyeliminowanie lub kontrolowanie czynnika wywołującego wymioty. Przykładowo, gdy wymioty są spowodowane dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, leczenie przyczynowe może obejmować stosowanie leków przeciwwymiotnych, antybiotyków lub leczenie infekcji.

Jak wygląda leczenie objawowe wymiotów?

Leczenie objawowe wymiotów może pomóc złagodzić nieprzyjemne dolegliwości. Polega ono na łagodzeniu uciążliwych symptomów, nie zwalcza jednak samej przyczyny wymiotów. Oto kilka metod leczenia:

1. Hydratacja: W przypadku wymiotów ważne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu nawodnienia organizmu. Pij małymi łyczkami wodę lub napoje izotoniczne, aby uniknąć odwodnienia. Unikaj napojów gazowanych, słodkich lub alkoholu.
2. Przyjmowanie małych posiłków: Wybieraj lekkie, łatwostrawne pokarmy, takie jak sucharki, herbatniki, tosty lub bulion. Spożywanie małych porcji pokarmowych w równomiernych odstępach czasu może pomóc w utrzymaniu jedzenia w żołądku.
3. Unikanie silnych zapachów i smaków: Odruch wymiotny często jest wywoływany przez intensywne zapachy i smaki. Staraj się unikać potraw o intensywnym zapachu lub smaku, które mogą wywoływać mdłości i wymioty.
4. Odpoczynek: Odpoczynek może pomóc w redukcji nudności i wymiotów. Spróbuj znaleźć miejsce ciche i spokojne, gdzie będziesz mógł się zrelaksować.
5. Leki przeciwwymiotne: W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwwymiotnych, takich jak domperidon, metoklopramid czy ondansetron, aby złagodzić objawy wymiotów.
6. Naturalne metody: Niektóre zioła i metody alternatywne, takie jak imbir, akupresura czy aromaterapia, mogą być stosowane jako uzupełnienie leczenia objawowego. Warto jednak skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem takich metod.

Jakie są leki przeciwwymiotne?

W celu przybliżenia dostępnej farmakoterapii wymiotów omówimy poszczególne grupy leków oraz zwrócimy uwagę, kiedy je najlepiej stosować.

Antagoniści dopaminy

Najczęściej stosowanym lekiem, który występuje w formie tabletek na wymioty, jak i zastrzyku przeciwwymiotnego jest metoklopramid. Inne leki z tej grupy o podobnych wskazaniach to, np. cyzapryd lub domperidon.

Metoklopramid to lek, który blokuje receptory dopaminowe, ale również serotoninowe (5-HT3). Z tego powodu redukuje nudności i wymioty na dwóch drogach [3].

Metoklopramid ma również działanie prokinetyczne, czyli zwiększa motorykę przewodu pokarmowego, przyspiesza opróżnianie żołądka, ale nie zwiększa wydzielania soków trawiennych. Stosuje się go w poniższych wskazaniach:

• Zapobieganie nudnościom i wymiotom po zabiegach chirurgicznych i radioterapii.
• W przeciwdziałaniu wymiotom podczas zaburzeń żołądkowo-jelitowych.
• Do leczenia nudności i wymiotów będących efektem napadów migreny (w połączeniu  z paracetamolem) [1,3].

Metoklopramid w formie iniekcji można stosować już od 1. roku życia. Tabletki na wymioty przeznaczone są dla osób od 15. roku życia [3].

Jak stosować ten lek? U dorosłych i młodzieży od 15. roku życia podaje się maksymalnie 10 mg 3 razy na dobę. U mniejszych dzieci metoklopramid powinno się dawkować na masę ciała. Dawka jednorazowa wynosi od 0,1 mg na kilogram masy ciała do 0,15 mg na kilogram masy ciała 3 razy na dobę [3].

Czy istnieją czopki przeciwwymiotne?

Do antagonistów receptorów dopaminowych zalicza się również tietylperazynę. To substancja, która występuje w leku Torecan. Torecan dostępny jest w postaci tabletek na wymioty, roztworu do wstrzykiwań i czopków przeciwwymiotnych.

Tabletki na wymioty Torecan, jak i czopki stosuje się u młodzieży od 15. roku życia i dorosłych. Dawkowanie wynosi od 1 do 3 tabletek na dobę [4].

Działania niepożądane

Najczęstsze spotykane działania niepożądane po lekach z tej grupy to zawroty i ból głowy [2].

Antagoniści serotoniny

Antagoniści serotoniny to kolejna grupa leków stosowana w leczeniu nudności i wymiotów. Sztandarowym przykładem leku z tej grupy jest ondansetron. Występuje on w formie tabletek, jak i roztworu do wstrzykiwań. Inne leki z tej grupy, to np. granisetron, tropisetron, palonosetron.

Ondansetron stosuje się w poniższych wskazaniach:

• Zapobieganie i leczenie nudności i wymiotów spowodowanych chemioterapią lub radioterapią.
• Leczenie nudności i wymiotów w okresie okołooperacyjnym.
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
• Leczenie wymiotów spowodowanych nadużywaniem opioidów [1,5].

Ondansetron jest lekiem I rzutu w przypadku nudności i wymiotów u dzieci. Dawkę 2 mg można podawać już dzieciom od 6. miesiąca życia i ważących powyżej 8 kg [1].

U dorosłych standardowe dawkowanie ondansetronu wynosi 8 mg 2 razy na dobę. W przypadku dzieci lek podaje się w zależności od masy ciała:

• ≤ 10 kg: 2 mg 2 razy na dobę.
• > 10 kg: 4 mg 2 razy na dobę.
• > 30 kg: tak jak dorośli [1,5].

Działania niepożądane

Przyjmując te leki, możemy doświadczyć zawrotów i bólów głowy oraz zaparć. Niestety jako efekt uboczny notuje się również wydłużenie odcinka QTc, dlatego pacjenci z tym problemem powinni unikać tej grupy leków [2].

Leki przeciwhistaminowe

Leki przeciwhistaminowe kojarzą się nam głównie z lekami używanymi w celu leczenia alergii, ale to nie jest tylko ich jedyne zastosowanie. W tej grupie znajdują się także leki do leczenia nudności i wymiotów i niektóre z nich są dostępne bez recepty.

Głównym lekiem stosowanym do leczenia wymiotów jest Diphergan – syrop przeciw wymiotom z prometazyną. Jest on dostępny jedynie na receptę. Inną substancją dostępną na receptę, jak i OTC jest dimenhydrynat.

Diphergan to syrop przeciw wymiotom, jak i lek na nudności na receptę. Można go stosować od 2. roku życia. Dawkowanie przedstawia się następująco:

• 25 mg co 4 do 6 godzin – dorośli.
• 0,25 mg do 0,5 mg na kilogram masy ciała co 4 do 6 godzin – dzieci od 2. do 12. roku życia [6].

Działania niepożądane

Leki przeciwhistaminowe to jedne z bezpieczniejszych środków. M.in. dlatego są szeroko stosowane u dzieci. Najczęstszym działaniem niepożądanym jest ospałość [2].

Antagoniści neurokinin

Najczęściej spotykanym lekiem z grupy antagonistów neurokinin jest aprepitant. To lek przeznaczony głównie do zmniejszania nudności i wymiotów spowodowanych chemioterapią. Ma najsilniejsze działania przeciwwymiotne [1].

Lek ten podaje się w 3-dniowym schemacie. W pierwszym dniu pacjent przyjmuje 125 mg, a w kolejnych dwóch dniach po 80 mg.

Działania niepożądane

Głównym działaniem niepożądanym leków z tej grupy są ból i zawroty głowy [2].

Glikokortykosteroidy

Co ciekawe nawet glikokortykosteroidy można stosować jako leki przeciwwymiotne na recepcie. W tym celu używa się głównie deksametazonu (np. Pabi-Dexamethason, Dexamethasone Krka, Demezon, Dexaven) doustnie lub dożylnie. Stosowany krótkotrwale jest dobrze tolerowany i przynosi oczekiwane rezultatu, jednak jego nadużywanie może prowadzić do zmian nastroju [2].

Inne leki przeciwwymiotne na receptę

Istnieją również inne leki, które poprzez swój mechanizm działania stosuje się jako leki przeciwwymiotne. Jednak nie są one podawane w terapii pierwszego rzutu, głównie ze względu na działania niepożądane i nie tak dobry efekt, jak wymienione powyżej.

Do takich leków należą antagoniści receptorów dopaminowych, np.:

• Pochodne butyrofenonów: droperidol lub haloperidol (Haloperidol Unia, Haloperidol WZF).
• Atypowe leki przeciwpsychotyczne, np. olanzapina (Egolanza, Olanzin, Olazax, Olzapin) [1,2].

Ostatnio do leczenia nudności i wymiotów stosuje się również kannabinoidy, np. Nabilon i Dronabilon. Niestety spora część osób notuje po nich zawroty głowy, spadki ciśnienia i obniżenie nastroju [1,2].

Wybrane leki przeciw wymiotom bez recepty i na receptę

Poniżej prezentujemy wybrane substancje chemiczne używane w celu leczeniu wymiotów i nudności wraz z nazwami handlowymi preparatów.

Tabela 1. Wybrane tabletki na wymioty oraz zastrzyki i czopki przeciwwymiotne.

Kiedy skonsultować się z lekarzem w przypadku wymiotów?

Wymioty mogą być objawem różnych schorzeń i stanów, dlatego warto skonsultować się z lekarzem w następujących przypadkach:

1. Występowanie ciężkich i niekontrolowanych wymiotów przez dłuższy czas.
2. Wymioty towarzyszące bólowi brzucha, gorączce, utracie wagi lub zmianom w rytmie serca.
3. Wystąpienie krwi w wymiocinach.
4. Pojawienie się wymiotów po zażyciu nowego leku.
5. Wymioty u osoby w ciąży, ze względu na możliwość wystąpienia poważniejszych schorzeń.

W przypadku wymiotów, które trwają dłużej niż 24 godziny, są bardzo nasilone lub towarzyszą im inne niepokojące objawy, zawsze warto skonsultować się z lekarzem. Lekarz będzie mógł dokładnie ocenić przyczynę wymiotów i zalecić odpowiednie leczenie.

Jakie są domowe sposoby na wymioty?

W przypadku wymiotów można spróbować zastosować domowe sposoby, aby złagodzić objawy i przyspieszyć proces łagodzenia dolegliwości:

1. Imbir – jednym z domowych sposobów na uśmierzenie wymiotów może być stosowanie imbiru. Imbir zmniejsza stan zapalny w organizmie i działa uspokajająco na układ trawienny. Napar z imbiru można przygotować samemu, gotując około 1 cm świeżego korzenia imbiru przez 10 minut w 1 szklance wody. Następnie należy przecedzić i wypić powstały napar. Imbir można także dodawać do potraw lub żuć na surowo.
2. Herbatki – można spróbować wypić herbatki na bazie ziół, które łagodzą dolegliwości żołądkowe, takie jak melisa, mięta pieprzowa, rumianek czy dziurawiec.
3. Woda kokosowa – woda kokosowa to źródło elektrolitów, która może pomóc w uzupełnieniu poziomu płynów w organizmie. Można pić wodę kokosową naturalną lub dodać ją do smoothie lub koktajli.

Nie zapomnij o nawodnieniu! Dlaczego jest tak ważne w trakcie wymiotów?

Nawodnienie odgrywa kluczową rolę w trakcie wymiotów. Wymioty mogą prowadzić do znacznej utraty płynów i elektrolitów z organizmu, co może powodować odwodnienie. Odwodnienie jest poważnym stanem, który może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, zwłaszcza gdy utrata płynów jest przewlekła lub intensywna. W przypadku odwodnienia, organizm traci nie tylko wodę, ale także sole mineralne i składniki odżywcze. Brak odpowiedniej ilości płynów może zaburzyć równowagę elektrolitową organizmu, co może prowadzić do zaburzeń metabolicznych i niedoborów składników odżywczych.

Ważne jest, aby w przypadku wymiotów utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu. Można to osiągnąć poprzez regularne picie małych ilości płynów przez cały dzień. Dobre wybory to klarowne płyny, takie jak woda, słabe herbatki ziołowe, bulion warzywny lub napoje izotoniczne. Unikaj napojów gazowanych, kawy i alkoholu, które mogą dodatkowo podrażniać żołądek. W przypadku poważniejszego odwodnienia lub trudności w nawadnianiu doustnym, konieczne może być podawanie płynów dożylnie w szpitalu. Jeśli masz wątpliwości lub obawy dotyczące nawodnienia w trakcie wymiotów, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem.

Jakie mogą być skutki przewlekłych wymiotów?

Przewlekłe wymioty mogą być oznaką poważnych problemów zdrowotnych. Wymioty powyżej 24 godzin mogą prowadzić do odwodnienia i zaburzenń elektrolitowych, a w cięższych przypadkach do niedoborów odżywczych. Również zwiększają one ryzyko pojawienia się stanów zapalnych przełyku, żołądka i jelit, a także utworzenia owrzodzeń i krwawień w tych organach.