Odleżyny — co to takiego?

Odleżyny to ograniczona martwica tkanek, spowodowana przez zaburzenia ukrwienia w wyniku długotrwałego lub powtarzającego ucisku na naczynia żylne i tętnicze. Odleżyny mogą pojawić się zarówno tylko na naskórku, skórze, ale w cięższych przypadkach również w okolicach mięśni i kości. Stały ucisk na naczynia tętnicze i żylne powoduje początkowo miejscowe niedokrwienie, które następnie  przechodzi w martwicę tkanek. Prowadzi to do powstania trudno gojących się ran, a w okolicy odleżyny toczy się proces zapalny. Co gorsze, miejsca te są łatwo narażone na zakażenia i może pojawić się w nich wydzielina ropna. Na powstanie odleżyn narażone są przede wszystkim osoby ciężko chore, unieruchomione albo mające trudności z poruszaniem się. Zdarza się jednak, że już po 2–3 godzinach bez ruchu powstaje odleżyna, dlatego kluczowa jest odpowiednia profilaktyka [1,2].

Od czego powstają odleżyny? Przyczyny

Odleżyny mogą mieć różne przyczyny. Wśród nich można wyróżnić:

• długotrwały ucisk na tkanki miękkie spowodowany przez podłoże i kości (zdrowa osoba poczuje dyskomfort i zmieni pozycję);
• chore osoby, pomimo że odczuwają ból związany z powstawaniem odleżyn, nie są w stanie same zmienić pozycji;
• zaburzenia czucia bólu oraz niektóre leki uspokajające osłabiają odczuwanie dyskomfortu przez chorego, co powoduje, że rzadziej zmienia one pozycję;
• niedobór niektórych składników krwi, białka czy elektrolitów zwiększają prawdopodobieństwo powstania martwicy u pacjentów leżących;
• cukrzyca lub miażdżyca powoduje zwiększoną szansę powstania odleżyn;
• pacjenci otyli i mający złą przemianę materii również częściej cierpią z powodu odleżyn;
• starsi pacjenci, szczególnie tacy, którzy zaniedbują higienę, są bardziej narażeni na powstanie odleżyn, ze względu na wilgotną skórę (pot, mocz) [2,3].

Jakie są rodzaje i stopnie odleżyn?

Odleżyny można podzielić zgodnie z klasyfikacją Torrance’a. Dzieli się je wtedy na pięć stopni.

• I stopnia — zaczerwienienie skóry blaknące po zastosowaniu nacisku, naskórek nie jest przerwany, a krążenie krwi zachowane;
• II stopnia — zapalne zaczerwienienie skóry, niezmieniające koloru po ucisku, mogą pojawiać się drobne nadżerki i pęcherze;
• III stopnia — rana na skórze może być pokryta cząstkami rozpadających się tkanek lub strupem;
• IV stopnia — skóra i tkanka podskórna jest dosyć poważnie uszkodzona, rana może dochodzić do powięzi;
• V stopnia — bardzo głębokie uszkodzenie dochodzące do mięśni, kości, stawów i ścięgien [1,4].

Jak zapobiec odleżynom? Zasady profilaktyki

Podstawą w walce z odleżynami jest profilaktyka. Przestrzeganie kilku poniższych zasad jest w stanie znacznie zredukować ryzyko rozwoju odleżyn. Warto zwrócić uwagę na poniższe aspekty:

• o profilaktykę powinny zadbać przede wszystkim osoby leżące i mające problem z poruszaniem się;
• w diecie takich osób należy zadbać o odpowiednią ilość białka, witaminy C i cynku (ich niedobór sprzyja powstawaniu odleżyn), witaminy A, E i krzemu (wspomagają regenerację tkanek);
• koniecznie trzeba zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu;
• prawidłowa masa ciała znacznie redukuje szansę powstania odleżyn;
• zmiana pozycji chorego co dwie-trzy godziny;
• mobilizowanie chorego do wykonywania biernych ruchów;
• wykonywanie masaży pobudzających krążenie;
• stosowanie materacy, poduszek przeciwodleżynowych oraz mat ślizgowych, które ułatwiają zmianę pozycji chorego;
• staranna pielęgnacja chorego, niepozostawianie wilgotnych miejsc po umyciu pacjenta [1,3,4].

Jak leczyć odleżyny?

Niestety nie zawsze profilaktyka odleżyn jest skuteczna, w takim przypadku konieczne jest zastosowanie leczenia. Takie leczenie powinno odbywać się pod nadzorem lekarza. Leczenie odleżyn ma zapobiec powiększaniu się rany lub spowodować jej całkowite wyleczenie  Czas leczenia zależy od stopnia postępu martwicy. Mniej zaawansowane odleżyny nie wymagają specjalistycznego leczenia. Zastosowanie zasad opisanych w profilaktyce, wraz z odpowiednimi opatrunkami, w stosunkowo szybkim czasie pozwoli pozbyć się problemu. Bardziej zaawansowane odleżyny wymagają znacznie dłuższego leczenia, niektóre z nich mogą wymagać nawet interwencji chirurgicznej. Z tego względu często takie leczenie odbywa się w specjalistycznych ośrodkach czy szpitalach. Odleżyny są poważnym problemem i nie należy ich zaniedbywać.  W najostrzejszych przypadkach, mogą doprowadzić do śmierci pacjenta.

Proces leczenia powinien przebiegać według następującego schematu:

• najpierw należy ocenić i zakwalifikować odleżyny;
• przez cały okres leczenia należy monitorować gojenie ran i zwrócić szczególną uwagę, aby nie dochodziło do nadkażeń;
• w pierwszym etapie należy choremu zaaplikować odpowiednią dietę, aby unikać niedoborów pokarmowych;
• w międzyczasie trzeba ocenić stopień bólu pacjenta i zastosować odpowiednie leczenie przeciwbólowe;
• w zależności od odleżyny należy wybrać najodpowiedniejsze opatrunki;
• należy zapewnić choremu komfortowe warunki do regeneracji i zadbać o profilaktykę powstawania odleżyn [1,2,4].

Preparaty na odleżyny — po co warto sięgnąć?

Pacjenci często przychodzą do apteki w poszukiwaniu najlepszych preparatów na odleżyny. Przy wyborze warto kierować się ich składem — należy wybierać produkty bez zbędnych dodatków, np. środków zapachowych, a jednocześnie zwracać uwagę, aby posiadały substancje czynne o udowodnionym działaniu. Pacjenci mają do wyboru poniższe preparaty.

Czym smarować odleżyny? Najlepsza maść dla odleżyny

Wśród dostępnych preparatów, wyróżnia się m.in.:

• Sudocrem: działa antyseptycznie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, a także przeciwzapalnie i ściągająco. Zawarta w nim lanolina zapewnia odpowiednie nawilżenie. Krem ten tworzy warstwę ochronną na skórze i zapobiega przed jej dalszym podrażnieniem. Chroni także przed zakażeniami.
• Linoderm Plus: preparat ten polecany jest do natłuszczania i regeneracji podrażnionej skóry. Dzięki zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych bierze udział w metabolizmie lipidów, które stanowią budulec zdrowej skóry. Dodatkowo posiada pantenol o właściwościach regenerujących, dzięki czemu stymuluje odbudowę naskórka.
• Maść Ochronną z witaminą A: preparat ten silnie natłuszcza skórę oraz tworzy warstwę ochronną, zapobiegającą dalszym podrażnieniom. Zawarta w nim witamina A przyspiesza gojenie tkanek i działa regenerująco.
• Cicatridina krem: to krem wspomagający leczenie ran. Dzięki obecności kwasu hialuronowego przyspiesza proces gojenia ran różnego pochodzenia.
• Help4skin: to żel hydrokoloidowy, który poprzez tworzenie warstwy ochronnej, zapobiega utracie wody z głębszych warstw skóry. Przyspiesza gojenie oparzeń, oparzeń słonecznych, otarć oraz pęknięć skóry.

Odleżyny a ryzyko zakażenia — jak mu zapobiec?

Do pielęgnacji odleżyn warto wprowadzić także produkty odkażające, których stosowanie ma na celu zminimalizowanie ryzyka rozwoju zakażeń ran. Wśród takich preparatów wyróżnia się m.in.:

• Octenicept Spray: zawiera oktenidynę o właściwościach bakteriobójczych, grzybobójczych i wirusobójczych;
• Tribactic one: chusteczki nasączone środkiem o działaniu bakteriobójczym i grzybobójczym. Przeznaczone do dezynfekcji i oczyszczania skóry.

Oparunki na odleżyny — jakie można dostać w aptece?

Na rany odleżynowe można także stosować specjalistyczne opatrunki, w tym:

• Mepilex Chłonny: opatrunek piankowy o dużej chłonności odpowiedni do terapii ran przewlekłych.
• Granuflex opatrunek hydrokoloidowy: opatrunek w kontakcie z wydzieliną z rany tworzy wilgotne środowisko sprzyjające procesom gojenia, a także wchłania płyny wysiękowe oraz wspomaga rozkład tkanek martwiczych.

Jak ochronić skórę przed odleżynami?

Na rynku istnieją także preparaty, które stosuje się na zdrową skórę, która jest narażona na ryzyko rozwoju odleżyn. Należy do nich:

• PC 30 V liquidum: to płyn do stosowania na skórę narażoną na ucisk i otarcia. Zapobiega podrażnieniom i stanom zapalnym.

Jak wzmocnić ciało pacjenta?

Leżący pacjenci często są wyczerpani chorobą, a ich organizm wymaga wsparcia i regeneracji. Prawidłowa regeneracja tkanek i gojenie ran wymaga dostarczania niezbędnych składników odżywczych wraz z dietą. Niestety nierzadka jest sytuacja, gdy chory nie chce przyjmować stałych posiłków. Wówczas pomocne mogą okazać się preparaty, stanowiące skoncentrowane źródło niezbędnych składników odżywczych. Wśród nich wyróżnia się:

• Nutricia Nutridrink Skin Repair: to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego w formie płynu. Przeznaczona do postępowania dietetycznego w przypadku odleżyn i innych trudno gojacych ran.
• Olimp Arginilan: jest środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego w postaci proszku do przygotowania roztworu doustnego. Przeznaczony jest do stosowania u osób w okresach radioterapii, pooperacyjnych,  a także w przypadku trudno gojących się ran oraz odleżyn.
• Recomed: dietetyczny środkek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego w postaci proszku. Opracowanym z myślą o żywieniu osób w trakcie rekonwalescencji spowodowanej niedożywieniem, osłabieniem czy wyniszczeniem organizmu.

Odleżyny są bardzo poważnym problemem zdrowotnym, dotyczącym w szczególności osób w podeszłym wieku i unieruchomionych. W przypadku odleżyn bardzo ważna jest profilaktyka, zdecydowanie łatwiej zapobiegać ich występowaniu, niż je leczyć. Zaniedbane mogą być leczone miesiącami, a w przypadku braku odpowiedniego leczenia doprowadzić nawet do śmierci pacjenta. Ze względu na swój charakter, z reguły są leczone pod kontrolą lekarza. W aptekach można znaleźć wiele preparatów, które zapobiegają ich występowaniu oraz powodują szybszą regenerację.