Mocznik — co to za związek?

Mocznik to związek organiczny, który w medycynie znany jest już od lat. Zyskał uznanie w dermatologii ze względu na swoje szerokie zastosowanie. Ogólnie rzecz ujmując, mocznik wykorzystuje się do leczenia suchej i łuszczącej się skóry, jednak pod tymi dwoma przymiotnikami kryje się wiele jednostek chorobowych [1].

Jak działa mocznik?

W zależności od stężenia mocznika w kosmetykach i lekach jego działanie może być różne, ale ogólne kierunki działania związku, prezentują się następująco:

1. Mocznik wykazuje efekt keratynolityczny i proteolityczny — powoduje rozpuszczenie i denaturację białek oraz usuwa martwe warstwy zrogowaciałego naskórka [3].
2. Związek powoduje nawilżenie tkanki. Formulacje już nawet z 5% stężeniem mocznika wykazują takie działanie [2].
3. Zastosowanie mocznika w lekach zwiększa przenikanie innych substancji do głębiej położonych warstw skóry [2].
4. Działa przeciwzapalnie, przeciwświądowo, a także przeciwbakteryjnie [3].

Mocznik i jego zastosowanie

Szeroki zakres działania mocznika sprawia, że znajduje on zastosowanie w wielu dolegliwościach dermatologicznych.

• Wspomaga gojenie ran z hiperkeratozą (nadmierne rogowacenie naskórka), szczególnie objętych infekcją, stanem zapalnym oraz z istniejącą tkanką martwiczą lub ropniami bądź strupami.
• Inne stany skórne przebiegające z nadmiernym rogowaceniem naskórka, takie jak:
  • sucha i szorstka skóra,
  • stany zapalne skóry,
  • łuszczyca,
  • ichtioza, tzw. rybia łuska,
  • wysypka,
  • okołomieszkowe rogowacenie skóry,
  • odciski i modzele.
• Leczenie zniszczonych lub wrastających paznokci [2].

Czy ta substancja rzeczywiście działa?

Powyższa część artykułu wskazuje, że mocznik może być remedium na wiele chorób skórnych. Jednak czy w rzeczywistości jest on tak świetny? Przeprowadzono liczne badania kliniczne, których celem było porównanie efektywności mocznika względem innych substancji leczniczych.

Wykazano, że 10% formulacje z mocznikiem mają taką samą lub nawet nieco lepszą efektywność w kontroli objawów ichtiozy niż leki z 1% hydrokortyzonem, 2% kwasem salicylowym oraz nawilżające kosmetyki oparte na parafinie [2].

Podobne wnioski wykazano, badając efektywność 10% mocznika w leczeniu kserozy, czyli stanu nadmiernego wysuszenia skóry [2].

Atopowe zapalenie skóry lub poważne wysypki to bardziej skomplikowane stany chorobowe. Wymagają często terapii sterydowej, takimi związkami jak betametazon (Betnovate N, Beloderm, Diprolene) czy pochodnymi hydrokortyzonu, np. Laticort. Jedno z badań wskazuje, że terapia 1% hydrokortyzonem z 10% mocznikiem jest podobnie efektywna, jak stosowanie mocniej działających sterydów. Mocznik zwiększa działania hydrokortyzonu [2].

Łuszczyca i łojotokowe zapalenie skóry to kolejne jednostki chorobowe, w których mocznik znajduje zastosowanie. W tym przypadku monoterapia jest nieefektywna, jednak włączenie mocznika do leczenia ditranolem poprawia efektywność [2].

Grzybica paznokci to stan chorobowy, który wymaga często długotrwałej terapii przeciwgrzybiczej. Wykazano jednak, że włączenie do leczenia mocznika w stężeniu od 20% do 40% znacznie poprawia efektywność terapii. Wynika to z tego, że mocznik zmiękcza paznokieć i poprawia przenikalność leków przeciwgrzybiczych [2].

Kto może stosować leki z mocznikiem?

Mocznik jest bezpiecznym związkiem, aczkolwiek moc działania zależy od stężenia. W aptekach znajdziemy wiele preparatów w stężeniu od kilku do nawet kilkudziesięciu procent mocznika.

Jeśli istnieją konkretne wskazania medyczne, to po konsultacji z lekarzem, preparaty z mocznikiem mogą być stosowane już przez dzieci od 1. roku życia. Natomiast jeśli nie istnieją poważne schorzenia dermatologiczne, a dziecko ma, np. suchą i szorstką skórę, to w takim przypadku mocznik może być stosowany od 3. roku życia. Pamiętajmy jednak o tym, aby dobierać preparaty o stosunkowo niskim stężeniu substancji czynnej [4]. W przypadku najmłodszych dobrym rozwiązaniem będą maści wykonane w ramach receptury aptecznej. Wtedy istnieje możliwość dobrania odpowiedniego stężenia mocznika dla danego pacjenta (czytaj więcej: Lek recepturowy — co powinieneś o nim wiedzieć?).

Kto nie powinien stosować kremów z mocznikiem?

Mocznik jako składnik kosmetyków jest uważany za bezpieczny. W stężeniu do 15% działa nawilżająco i może być stosowany u większości osób z problemami z suchością skóry. Oczywistym przeciwwskazaniem dla stosowania kremów z mocznikiem jest alergia na substancję czynną. Brak jest badań odnośnie wpływu mocznika na przebieg ciąży, w związku z tym zapobiegawczo powinno wybierać się delikatniejsze środki. 

Środki z mocznikiem posiadają, także charakterystyczny zapach, w związku z tym nie każdemu z takiego względu będą odpowiadać kremy z tym składnikiem.

Mocznik w stężeniu powyżej 15% powoduje złuszczenie naskórka. W związku z tym efektem produkt może powodować silne podrażnienie skóry.

W wysokich stężeniach nie powinno się stosować kremów z mocznikiem:

• u dzieci i niemowląt;
• u kobiet w ciąży;
• na podrażnioną skórę;
• na skórę w miejscach delikatnych bez zgrubień (skóra twarzy, ust);
• na rany;
• przy leczeniu doustnymi retinoidami (są to leki powodujące silne złuszczanie skóry, wzmacnianie tego efektu zwłaszcza bez kontroli lekarza nie jest zalecane) [6].

Jak stosować opisane preparaty?

Leki z mocznikiem stosuje się miejscowo. Najczęściej preparaty nanosimy na zmienioną chorobowo skórę 1 lub 2 razy na dobę w postaci cienkiej warstwy. Należy pamiętać, aby nie smarować miejsc z przerwaną ciągłością tkanki skórnej, np. otwarte rany lub skaleczenia. Po naniesieniu preparaty należy umyć ręce i uważać, aby nie dotknąć oczu, gdyż może dojść do podrażnienia.

Jakie są działania niepożądane?

Działania niepożądane zdarzają się rzadko, ale jeśli wystąpią, to obejmują najczęściej reakcje skórne, takie jak:

• wysypka,
• swędzenie,
• zaczerwienienie skóry [5].

Mocznik w aptekach

Leki, kosmetyki i dermokosmetyki obfitują w różne postacie i stężenia mocznika. Poniżej znajduje się zestawienie najczęściej spotykanych preparatów:

• Krem:
  • Idravitae Mocznik 35%,
  • Ziaja Med krem do rąk z mocznikiem 10%, krem do stóp z 15% mocznikiem,
  • Cremobaza 10%, 30%, 50%,
  • Rombalsam 30%,
  • Pilarix Forte 35%,
  • Cerkoderm 5%, 10%, 15%, 30%, 40%,
  • Alantandermoline,
  • Linourea 15%, 30%.
• Maść:
  • Flexitol,
  • Hasceral.
• Żel:
  • Cerkogel 10%.
• Emulsja:
  • Ziaja Med emulsja z 3% mocznikiem do twarzy oraz z 5% mocznikiem do ciała.