Alergia, nietolerancja i nadwrażliwość nie są swoimi synonimami. Każdy z tych terminów opisuje inne zjawisko. Niemniej, są one często mylone, nie tylko przez pacjentów, ale również przez specjalistów. Najszerszym pojęciem jest nadwrażliwość, która definiowana jest jako stan powtarzających się objawów chorobowych w organizmie, które są wyzwalane przez określone bodźce. Co więcej, te same bodźce u osób zdrowych są całkowicie tolerowane i nie powodują żadnych dolegliwości. Aby zobrazować dokładne różnicowanie tytułowych terminów, najlepiej przeanalizować poniższy schemat:

Na żółto zostały zaznaczone omawiane pojęcia: alergia, nadwrażliwość i nietolerancja. Jak widać powyżej, nadwrażliwość jest bardzo szerokim pojęciem i zawiera w sobie zarówno alergie, jak i reakcje niealergiczne, w tym nietolerancje [1].

Alergia, czyli nadwrażliwość alergiczna

Alergia to stan chorobowy, w którym dolegliwości są ściśle skorelowane z mechanizmami immunologicznymi. Mówiąc kolokwialnie — za tego typu reakcje odpowiedzialny jest nasz układ odpornościowy. Kontakt z alergenem, np. pokarmowym, wyzwala proces produkcji przeciwciał, które starają się go unieszkodliwić i usunąć z organizmu. Tymi przeciwciałami są immunoglobuliny IgE — ich aktywność uruchamia całą kaskadę reakcji obronnych układu odpornościowego. Pod ich wpływem uwalniana jest także histamina — substancja, która w głównej mierze odpowiada za powstanie objawów alergicznych. W wyniku jej działania może dojść do uszkodzenia błony śluzowej jelita, zaburzeń wchłaniania i trawienia pokarmów [2,3] (Czytaj dalej: Pyłki, czyli dlaczego alergicy nie cieszą się z nadejścia wiosny?).

Nietolerancja, czyli rodzaj nadwrażliwości niealergicznej

W reakcji nadwrażliwości niealergicznej nasz układ odpornościowy w ogóle nie bierze udziału. Jest to dolegliwość, która nie posiada podłoża immunologicznego. Ten rodzaj nadwrażliwości na pokarmy dotyczy sytuacji, gdy ludzki układ pokarmowy nie jest w stanie wchłonąć lub strawić konkretnych składników pożywienia. Tak jak widać na powyższym schemacie, wśród nadwrażliwości niealergicznych można wyróżnić reakcje:

• autoimmunologiczne, takie jak celiakia;
• pseudoalergiczne, wywoływane przez różnego rodzaju dodatki do żywności, w tym konserwanty, a także pokarmy zawierające histaminę lub wyzwalające jej uwalnianie;
•  IgG-zależne;
• nietolerancji, np. na laktozę, galaktozę, fruktozę [1,3].

Nietolerancje pokarmowe są to niepożądane reakcje organizmu, wynikające z zaburzeń wydzielania konkretnych enzymów, niezbędnych do trawienia składników pożywienia. Występują po spożyciu danego pokarmu, którego układ pokarmowy osoby chorej nie jest w stanie strawić, gdyż nie posiada do tego odpowiednich narzędzi, czyli wyspecjalizowanych enzymów [2,3].

Jakie są objawy nadwrażliwości?

Zasadniczą różnicą między alergią a nietolerancją jest ich mechanizm. Alergia to reakcja układu odpornościowego na składnik pożywienia, który organizm identyfikuje jako alergen, czyli coś, co trzeba zwalczyć. Nietolerancja zaś to sytuacja, gdy układ pokarmowy nie posiada odpowiednich narzędzi (enzymów) to strawienia konkretnego składnika pożywienia. Mimo że patomechanizmy te znacznie się od siebie różnią, dolegliwości mogą być podobne. Należą do nich:

• zmiany skórne, takie jak wysypka, świąd, zaczerwienienie, atopowe zapalenie skóry (AZS) (Czytaj także: Atopowe zapalenie skóry – kilka faktów i praktycznych porad);
• zaparcia, biegunki, bóle brzucha, wymioty, nudności;
• zaburzenia ze strony układu oddechowego pod postacią nieżytu nosa, duszności;
• objawy niespecyficzne, takie jak migrena, osłabienie, bóle stawów, zaburzenia nastroju [4,5].

Jak odróżnić alergię od nietolerancji pokarmowej?

Mimo że nietolerancja i alergia pokarmowa objawiają się w podobny sposób, istnieje między nimi kilka różnic. Są to między innymi:

1. Częstotliwość występowania — nietolerancje pokarmowe występują zdecydowanie częściej, dotyczą bowiem około 30% społeczeństwa, zaś alergie diagnozuje się u zaledwie 4-8% dzieci i 3% dorosłych.
2. Czas wystąpienia pierwszych objawów — reakcja alergiczna zazwyczaj występuje tuż po spożyciu pokarmu z alergenem. Z kolei symptomy nietolerancji pojawiają się z opóźnieniem — nawet do kilku dni po spożyciu pokarmu.
3. Ilość substancji wywołującej objawy — reakcja alergiczna pojawia się po spożyciu już śladowych ilości alergenu. W przypadku nietolerancji niewielka ilość konkretnego składnika zazwyczaj nie wywołuje objawów choroby.
4. Konsekwencje — alergia może być przyczyną ciężkich reakcji organizmu, nawet wstrząsu anafilaktycznego. Taki ciężki przebieg nie dotyczy nietolerancji [6].

Jakie produkty statystycznie najczęściej powodują alergie i nietolerancje?

Pokarmy, które najczęściej wywołują alergię to:

• jajka;
• mleko krowie;
• orzechy ziemne;
• ryby i skorupiaki.

Producenci żywności są zobowiązani do informowania konsumentów o obecności w swoich produktach o następujących alergenach: gluten, dwutlenek siarki, ryby, jaja, orzeszki ziemne, soja, mleko, orzechy, seler, gorczyca, sezam, mięczaki, skorupiaki, łubin.

Z kolei pokarmami najczęściej wywołującymi nietolerancje są:

• mleko, śmietanka, masło, lody — w przypadku nietolerancji laktozy;
• pomidory, wołowina, czerwone wino, sery dojrzewające — nietolerancja histaminy;
• owoce, miód, niektóre warzywa — nietolerancja fruktozy (Czytaj także: Jakie są przyczyny i jak leczyć zatrucie pokarmowe?).

Objawy nietolerancji mogą pojawić się także po zjedzeniu produktów zawierających w swym składzie kofeinę, glutaminian sodu (”syndrom chińskiej restauracji”), salicylany (owoce jagodowe, wiśnie, mleko w proszku) oraz tyraminę (kiszonki, sery dojrzewające) [6].

Nadwrażliwość to szerokie pojęcie, zawierające w sobie zarówno alergie, jak i niealergiczne reakcje organizmu, w tym nietolerancje. Zrozumienie różnic między tymi zjawiskami pomaga nie tylko pacjentom w walce z uciążliwymi dolegliwościami, ale również specjalistom, w celu postawienia odpowiedniej diagnozy oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.