Częstość występowania chorób alergicznych w ostatnich latach gwałtownie wzrasta. Stanowią one jeden z głównych problemów współczesnej medycyny — są wręcz uważane za chorobę cywilizacyjną. Alergiczny nieżyt nosa (ANN) nazywany również pyłkowicą lub katarem siennym, to zespół objawów, wynikających ze stanu zapalnego błony śluzowej nosa wywołanego alergenem. Charakteryzuje się wodnistą wydzieliną, świądem, kichaniem i blokadą nosa [1,2].

Alergiczny nieżyt nosa — jak wyglądają statystyki?

Pierwszy znany przypadek alergicznego nieżytu nosa został opisany już w 1828 roku. Obecnie na to schorzenie cierpi 10-25% populacji na całym świecie. Niestety, Polska na tle Europy wypada wyjątkowo źle — jesteśmy jednym z krajów o najwyższym stopniu występowania ANN. Jest to schorzenie rzadko diagnozowane, przez co często pacjenci są leczeni nieefektywnie. Większość chorób alergicznych może pojawić się niezależnie od wieku. Alergiczny nieżyt nosa rzadko dotyka dzieci poniżej 5. roku życia — zdecydowanie częściej pojawia się u pacjentów między 20. a 40. rokiem życia. Chociaż ANN zazwyczaj nie ma ciężkiego przebiegu, w istotny sposób obniża jakość życia — utrudnia koncentrację, zmniejsza wydajność pracy, powoduje problemy ze snem, a także stanowi znaczne obciążenie ekonomiczne [1].

Jakie są rodzaje alergicznego nieżytu nosa?

Alergiczny nieżyt nosa można podzielić ze względu na czas trwania jego objawów, a także ze względu na ich nasilenie. 

Podział ze względu na czas trwania objawów jest następujący:

• okresowy — trwa poniżej 4 dni w tygodniu lub krócej niż 4 tygodnie;
• przewlekły — trwa powyżej 4 dni w tygodniu i dłużej niż 4 tygodnie.

Podział alergicznego nieżytu nosa ze względu na stopień nasilenia jego objawów przedstawia się następująco:

• łagodny — u pacjenta nie występują żadne z poniższych objawów;
• umiarkowany bądź średni — pacjent ma co najmniej jeden z poniższych objawów:
  • zaburzenia snu;
  • utrudnione wykonywanie codziennych czynności;
  • trudności w pracy lub nauce [3].

Jakie alergeny mogą wywołać alergiczny nieżyt nosa?

Kontakt z alergenem powoduje miejscową i ogólnoustrojową nadprodukcję przeciwciał klasy IgE. Alergiczny nieżyt nosa wywołują najczęściej alergeny wziewne:

• sezonowe, takie jak pyłki roślin wiatropylnych (trawy, drzewa);
• całoroczne, takie jak roztocza kurzu domowego, pleśń, sierść i naskórek zwierząt.

Co więcej, zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (spaliny, dym tytoniowy) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą nasilać reakcję alergiczną błony śluzowej nosa. Warto wspomnieć w tym miejscu także o predyspozycjach genetycznych — obecność alergii u obojga rodziców stanowi 40% prawdopodobieństwo ryzyka przekazania jej dzieciom. Alergeny pokarmowe lub zawodowe (np. lateks) nieporównywalnie rzadziej wywołują ANN [1]. 

Jakie są główne objawy alergicznego nieżytu nosa?

Głównymi objawami alergicznego nieżytu nosa są:

• wodnista wydzielina z nosa;
• kichanie;
• świąd;
• zaczerwienienie nosa;
• zatkanie nosa — rzadko.

Powyższym objawom mogą towarzyszyć również dolegliwości ze strony oczu, takie jak łzawienie, obrzęk powiek, zaczerwienienie i świąd. Dodatkowo może wystąpić świąd uszu oraz gardła. Zdarzają się sytuacje, gdy objawy ANN są mniej oczywiste — pacjenci wówczas skarżą się na zaburzenia koncentracji, suchość w ustach, a nawet podwyższoną temperaturę ciała [2].

Alergiczny nieżyt nosa u dzieci

Alergiczny nieżyt nosa pojawia się bardzo często u dzieci zwłaszcza w przypadku występowania alergii na pyłki roślin, roztocza, kurz lub sierść zwierząt. Najczęściej zdarza się u dzieci powyżej 10. roku życia, znacznie rzadziej u młodszych. Alergia ma między innymi źródła w genetyce, w związku z tym jeśli rodzice chorują na alergie, z większym prawdopodobieństwem można się jej spodziewać u dziecka. Terapia u dzieci wygląda niemal identycznie jak u dorosłych. Sama diagnoza rodzi wyzwanie dla pediatrów ze względu na to, że dzieci mają tendencję do ignorowania objawów, jeśli występują one często [4].

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Najlepszym rozwiązaniem w przypadku wystąpienia objawów alergicznego nieżytu nosa jest przerwanie ekspozycji na alergen — nie zawsze jest to jednak możliwe. O ile unikanie kontaktu ze zwierzętami w przypadku alergii na ich sierść jest wykonalne, o tyle izolowanie się od pyłków zawieszonych w powietrzu staje się zadaniem praktycznie nierealnym. Doraźnym rozwiązaniem mogą być donosowe leki obkurczające naczynia nosa oraz leki przeciwhistaminowe — nie przerywają one występujących już objawów, zapobiegają natomiast ich nasilaniu [2].

Jak leczyć alergiczny nieżyt nosa?

W trakcie farmakoterapii alergicznego nieżytu nosa obowiązuje zasada stopniowego włączania leków, w zależności od nasilenia objawów. Lekami stosowanymi w przebiegu ANN są:

1. Leki przeciwhistaminowe

Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi, zaleca się II i III generację leków przeciwhistaminowych, które uważa się za leki pierwszego rzutu. Charakteryzują się one wysoką selektywnością, długim czasem działania oraz brakiem działania sedatywnego, w przeciwieństwie do I generacji. Wśród nich można wyróżnić:

• • rupatadynę (Rupafin);
  • loratadynę (Loratan Pro);
  • cetyryzynę (Amertil Bio);
  • feksofenadynę (Allegra);
  • desloratadynę (Hitaxa),
  • lewocetyryzynę (Contrahist).

2. Glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy to najsilniejsze leki o działaniu przeciwzapalnym. Łagodzą one wszystkie objawy alergicznego nieżytu nosa. Sterydy do nosa mogą być stosowane w przewlekłym i sezonowym ANN, niezależnie od stopnia nasilenia choroby. Ich działanie występuje dopiero po kilku-kilkunastu godzinach od momentu aplikacji, ale utrzymuje się nawet do kilku dni. Wśród tej grupy leków należy wyróżnić:

• • budezonid (Tafen Nasal, Nebbud, Pulmicort Turbuhaler);
  • flutykazon (Fanipos, Flixonase).

Większość glikokortykosteroidów donosowych jest dostępna tylko na receptę. Bez recepty dostępny jest m.in. Nasometin Control, zawierający mometazon. 

3. Bromek ipratropium

Substancja ta znajduje zastosowanie w terapii alergicznego nieżytu nosa jedynie w sytuacji nasilonego, wodnistego wycieku z nosa, który nie ustępuje po lekach I rzutu. Bromek ipratropium nie niweluje pozostałych objawów ANN. Występuje pod następującymi nazwami:

• • Atrovent N (na receptę);
  • Atrodil (na receptę);
  • Otrivin Ipra Max (lek OTC).

4. Kromony

Skuteczność terapeutyczna kromonów jest zdecydowanie niższa w porównaniu do leków przeciwhistaminowych, niemniej są dużo bardziej bezpieczne. Mogą być stosowane u dzieci oraz u kobiet ciężarnych. Są to substancje dostępne bez recepty. Można je znaleźć pod nazwą:

• • Polcrom;
  • CromoHEXAL.

5. Sympatykomimetyki 

Powodują one obkurczenie naczyń krwionośnych, likwidując tym samym niedrożność i „zatkanie” nosa. Należy pamiętać, że kuracja sympatykomimetykami miejscowymi musi być krótkotrwała — nie może trwać dłużej niż tydzień. Z kolei sympatykomimetyki stosowane doustnie można stosować maksymalnie 14 dni. Co więcej, są one bardziej skuteczne w połączeniu z lekami przeciwhistaminowymi.

Miejscowe sympatykomimetyki, dostępne bez recepty, to:

• • ksylometazolina (Xylogel, Otrivin);
  • oksymetazolina (Acatar Control, Nasivin).

Sympatykomimetyki doustne to:

• • pseudoefedryna (Sudafen, Acatar Acti-tabs).

6. Leki przeciwleukotrienowe

To związki o działaniu przeciwzapalnym. Ich głównym zadaniem jest poprawa drożności nosa. Są to substancje wyłącznie na receptę. W leczeniu ANN stosuje się głównie montelukast, występujący pod następującymi nazwami handlowymi: Singulair, Promonta, Asmenol [1].

Alergiczny nieżyt nosa u niektórych pacjentów z czasem może samoistnie ulegać wyciszeniu. Niemniej, jego trwające objawy mogą w znacznym stopniu utrudniać codzienne funkcjonowanie, dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Jakie są domowe sposoby na alergiczny nieżyt nosa?

Alergiczny nieżyt nosa jest spowodowany występowaniem alergii. Najskuteczniejszym sposobem bez podawania leków dostępnych w aptece jest odizolowanie od alergenów. Niestety jednak w przypadku alergii na pyłki roślin jest to bardzo trudne.

Pylenie roślin rozpoczyna się pod koniec lutego i trwa do września. Oczywiście nie oznacza to, że katar utrzymuje się przez cały ten czas, jednak pyłki unoszą się w powietrzu przez większość roku, więc narażenie na nie jest nieuniknione.

W warunkach domowych można przeprowadzać inhalację z wykorzystaniem soli hipertonicznej, fizjologicznej lub olejków eterycznych. Zwłaszcza sól hipertoniczna na zasadzie różnicy osmolarności będzie zmniejszać katar.