Co to jest FAS?

FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome, AZP — Alkoholowy Zespół Płodowy) określa zespół cech, jakie mogą pojawić się u dziecka, jeśli w trakcie ciąży spożywany był alkohol. Są to nie tylko cechy fizyczne, które dotyczą wyglądu twarzy, ale również zaburzenia ze sfery psychicznej. Co więcej, niektóre z nich mogą pojawić się dopiero w późniejszym etapie rozwoju dziecka, co może nie zostać połączone z faktem spożywania alkoholu w ciąży.

Przyczyną syndromu jest alkohol

Alkohol jest podstawową kwestią, która służy diagnozie FAS. Pojawia się pytanie, czy nawet niewielka ilość jest niebezpieczna dla dziecka? Lekarze jasno stwierdzają, że każda przyjęta ilość alkoholu w ciąży, niezależnie od trymestru, może być niebezpieczna [1] (czytaj więcej: Uzależnienie od alkoholu — jak wyjść z nałogu?).

Podczas wywiadu lekarz pyta się o ilość wypitego alkoholu w konkretnych przypadkach, częstotliwość spożywania oraz okres ciąży, w którym był przyjmowany. W zależności od tego, w jakim okresie ciąży matka piła alkohol, efekty zdrowotne mogą być różne. Według badań najniebezpieczniejsze dla rozwoju płodu jest upijanie się [1].

Według algorytmu diagnostyki FAS, udokumentowane spożycie alkoholu w czasie ciąży następuje, gdy:

• spożywano 6 lub więcej standardowych jednostek alkoholu na tydzień przez 2, lub więcej tygodni ciąży;
• spożywano 3 lub więcej jednostek alkoholu okazyjnie, a ilość epizodów okazyjnego picia była równa lub większa od 2 [1].

Jeśli zachodzi podejrzenie o spożywanie alkoholu w ciąży, a ciężarna kobieta nie przyznaje się do tego, można przeprowadzić testy diagnostyczne:

• z wykorzystaniem biomarkerów ekspozycji na alkohol (analiza estrów etylowych kwasów tłuszczowych, fosfadytyloetanolu, glukuronidu etylu we włosach, paznokciach, moczu, krwi, łożysku lub smółce) [1].

Standardowa jednostka alkoholu wynosi 10 ml czystego etanolu, co w przeliczeniu można porównać do:

• 200 g piwa 5%,
• 100 g wina 10%,
• 25 g wódki 40% [2].

Nie znaczy to oczywiście, że przyjęta ilość alkoholu poniżej wyżej wymienionych limitów jest bezpieczna!

Niestety czasami zdarza się tak, że kobieta nie jest świadoma zajścia w ciążę i kontynuuje normalne dla niej picie alkoholu. Z racji tego, że jest on niebezpieczny również w I trymestrze, należy dowiedzieć się, jakie nawyki miała kobieta nawet 3 miesiące przed zajściem w ciążę [1,3].

Oprócz pytań o alkohol należy stwierdzić czy ciężarna korzystała z innych środków odurzających. Narkotyki mają również działanie teratogenne [1].

Diagnoza FAS

Do diagnozy FAS nie jest niezbędne udokumentowane spożywanie alkoholu w czasie ciąży. Kryteria świadczące o tym zespole są następujące:

• zmiany w wyglądzie twarzy (muszą zostać spełnione przynajmniej 2):
  • małe oczy z długą szparą powiekową,
  • gładka rynienka podnosowa,
  • cienka górna warga,
• zaburzenia wzrostu w okresie płodowym lub po urodzeniu,
• zaburzenia rozwoju mózgu (np. obwód głowy poniżej 10 centyla, nawracające napady padaczki, które nie zostały spowodowane gorączką),
• upośledzenie neurobehawioralne (z zaburzeniami poznawczymi lub zachowania) [1].

Do potwierdzenia FAS muszą zostać spełnione wszystkie 4 kryteria, jednak nie znaczy to, że stwierdzenie tylko części z wyżej wymienionych symptomów eliminuje FAS. Alkoholowy Zespół Płodowy to złożona dolegliwość, dlatego wyróżnia się jej pewny odmiany, takie jak:

• częściowy Alkoholowy Zespół Płodowy (pFAS),
• zaburzenia neurorozwojowe związane z alkoholem (ARND),
• wady wrodzone związane z alkoholem (ARBD) [3].

Inne objawy FAS

Zakres szkód, jakie może wywołać alkohol, jest szeroki, dlatego zaburzenia rozwojowe — szczególnie dotyczące sfery psychologicznej — mogą być niejednoznaczne. Należy zwrócić uwagę na objawy, takie jak:

• trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu,
• trudności w rozumieniu i wykonywaniu prostych poleceń,
• brak umiejętności kontrolowania emocji oraz impulsywność zachowania,
• problemy w komunikacji i odnajdywaniu się w otoczeniu (np. podejmowanie niewłaściwych decyzji i ich powielanie pomimo poznania konsekwencji),
• kłopoty z wykonywaniem codziennych czynności, np. jedzenie, mycie się, liczenie pieniędzy [3].

Co więcej, osoby z FAS mają większe ryzyko zachorowania na ADHD lub depresję [1].

Czynniki ryzyka Alkoholowego Zespołu Płodowego

Na nasilenie wad rozwojowych największy wpływ ma etanol. Im częściej i im więcej alkoholu spożyto, tym większe ryzyko zaburzeń. Na podstawie badań określono także pewne cechy dotyczące matek spożywających alkohol w czasie ciąży, u których dzieci ryzyko rozwoju FAS jest większe:

• wielorództwo,
• słabe odżywianie się,
• mniejsza od średniej waga, wzrost i BMI,
• palenie wyrobów tytoniowych,
• starszy wiek,
• złe warunki socjalno-ekonomiczne [3].

Czy FAS da się leczyć?

Niestety nie ma leków, które pozwolą wyeliminować zmiany spowodowane przez alkohol. Bardzo ważna jest edukacja w kwestii negatywnego wpływu etanolu na zdrowie i rozwój człowieka. Badania przeprowadzone w USA dowodzą, że nawet 30% kobiet przyznaje się do picia alkoholu w którymś etapie ciąży. Najczęściej to I trymestr. Natomiast aż 8% ciężarnych deklaruje, że zdarzało im się upić. Rodzice i rodzina dzieci z FAS powinni zostać zapoznani z tym, jak Alkoholowy Zespół Płodowy wpłynie na rozwój ich dziecka oraz jak postępować w określonych sytuacjach. W niektórych przypadkach pomocna może okazać się współpraca z psychoterapeutami lub terapeutami zajęciowymi. W przypadku poważnych zaburzeń neurologicznych (zaburzenia kognitywno-behawioralne, ADHD) dobrym rozwiązaniem wydaje się być skierowanie dziecka do szkoły o odpowiednim profilu edukacyjnym, aby zwiększyć jego szanse na zdobycie wykształcenia odpowiedniego dla jego warunków poznawczych [3].