W udzielaniu pierwszej pomocy osobom dotkniętych udarem liczy się czas. Dzięki znajomości objawów i zasad szybkiego reagowania możemy sprawnie udzielić pomocy. Jeśli udar nie zostanie wcześnie poddany leczeniu, istnieje szansa trwałego uszkodzenia mózgu, które w konsekwencji prowadzi do niepełnosprawności, a także do śmierci.

Jednym z pierwszych objawów są trudności w mówieniu, poruszaniu się i widzeniu.

Czym jest udar?

Udar, znany również jako incydent naczyniowo-mózgowy występuje, gdy część mózgu traci dopływ krwi. Komórki mózgowe pozbawione tlenu i glukozy potrzebnych do przeżycia umierają. WHO definiuje schorzenie jako szybko rozwijający się zespół objawów neurologicznych, które utrzymują się dłużej niż 24 godziny, jeśli wcześniej nie dojdzie do zgonu. Zaburzenie czynności mózgu ma w tym przypadku podłoże naczyniowe [2]. 

Klasyfikacja

Udar jest zwykle klasyfikowany według mechanizmu, który spowodował utratę dopływu krwi do mózgu — niedokrwienny (85% przypadków) lub krwotoczny (15%). Udar niedokrwienny występuje gdy dojdzie do zablokowania naczynia krwionośnego, co ogranicza dopływ krwi do mózgu, natomiast udar krwotoczny powstaje w wyniku pęknięcia naczynia krwionośnego [3].

Garść statystyk

Średnia wieku, w której na udar chorują kobiety i mężczyźni jest różna. U mężczyzn występuje on w wieku 68, natomiast u kobiet 7 lat później — w wieku 75 lat. W grupie wiekowej 80-94 lat na udar niedokrwienny częściej chorują kobiety. Natomiast poniżej 75 lat choroba dotyka częściej dotyka Polaków, niż Polki. Należy przy tym pamiętać, że kobiet w starszych grupach wiekowych, jest więcej niż mężczyzn [4].

Objawy

Objawy różnią się w zależności od obszaru mózgu dotkniętego niedotlenieniem. Brak dopływu krwi do mózgu upośledza funkcjonowanie nerwów. Pierwsze sygnały świadczące o udarze zwykle pojawiają się nagle i najczęściej występują po jednej stronie ciała. W ich zapamiętaniu pomocny jest akronim „UDAR” [5].

U — utrudniona mowa.

D — dłoń opadnięta.

A — asymetria ust.

R — rozmazane widzenie.

Popularny jest także angielski odpowiednik „BE FAST” [6].

B (balance) — równowaga: zawroty i ból głowy, kłopoty z chodzeniem, utrata równowagi lub koordynacji;

E (eyes) — oczy: zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach; podwójne widzenie.

F (face) — twarz: brak czucia po jednej stronie twarzy.

A (arms) — ramiona: osłabienie i drętwienie jednej ręki lub nogi.

S (speak) — mowa: trudności w mówieniu lub rozumieniu słów.

T (time) — czas: szybkie reagowanie i wzywanie pomocy.

TIA a udar

Przemijający napad niedokrwienny (TIA lub mini udar) to krótkotrwały udar niedokrwienny, w którym objawy ustępują samoistnie. Identyfikacja niedokrwienia jest bardzo ważna. TIA poprzedza udar u 20% pacjentów, występując w ciągu kilku godzin lub dni wcześniej. Szacuje się, że można zapobiec nawet 80% udarów po TIA [7].

Pacjentom, którzy przeszli przemijający atak niedokrwienny (TIA), często przepisuje się leki zmniejszające ryzyko wystąpienia udaru. Należą do nich leki obniżające poziom cholesterolu we krwi i zmniejszające ciśnienie krwi. Ponadto stosuje się także leki przeciwpłytkowe, aby zmniejszyć krzepliwość krwi.

Migotanie przedsionków jest najczęstszą przyczyną udaru zatorowego. Leki przeciwzakrzepowe (czytaj także: Aspiryna i zastosowanie niskich dawek w prewencji zawału serca) minimalizują ryzyko powstania zakrzepów w sercu, a następnie embolizacji i udaru. Wybór leku zależy od konkretnego pacjenta i indywidualnej sytuacji. Pacjentom przepisuje się m.in. apiksaban (Eliquis), rywaroksaban (Xarelto) lub dabigatran (Pradaxa) [8].

Kto może zachorować?

Czynniki ryzyka wystąpienia udaru możemy podzielić na [9]:

1. Nie podlegające modyfikacji:

• wiek — prawdopodobieństwo wystąpienia zwiększa się z wiekiem, chociaż około 1 na 4 udary zdarza się u osób młodych;
• historia rodzinna — jeśli bliski krewny (rodzic, dziadek, brat lub siostra) miał udar, ryzyko jest większe;
• pochodzenie etniczne — osoby pochodzące z Azji, wykazują wyższe ryzyko;
• historia choroby — jeśli pacjent przebył wcześniej udar, przemijający napad niedokrwienny (TIA) lub zawał serca, ryzyko jest wyższe;
• płeć — mężczyźni są bardziej narażeni niż kobiety. Kobiety są zwykle starsze, gdy mają udar i częściej umierają niż mężczyźni;
• migrena;
• dysplazja włóknisto-mięśniowa;

1. Modyfikowalne czynniki ryzyka obejmują:

• nadciśnienie (Czytaj także: Nadciśnienie tętnicze – charakterystyka i diagnoza);
• cukrzyca;
• choroby serca;
• wysoki cholesterol;
• zwężenie tętnicy szyjnej;
• hiperhomocysteinemia;
• kwestie związane ze stylem życia: nadmierne spożycie alkoholu, palenie tytoniu, używanie narkotyków, brak aktywności fizycznej;
• otyłość;
• stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych/stosowanie hormonów po menopauzie.

Czy udarom można zapobiec?

Profilaktyka jest zawsze najlepszym sposobem leczenia, zwłaszcza gdy choroba może zagrażać życiu. Znajomość czynników ryzyka udaru, przestrzeganie zaleceń lekarza i prowadzenie zdrowego stylu życia to najlepsze kroki, jakie można podjąć, aby zapobiec udarowi (czytaj także: Dieta DASH w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego). Wiele strategii zapobiegania chroni także przed chorobami serca. Zalecenia dotyczące zdrowego stylu życia dotyczą modyfikowalnych czynników ryzyka udaru [10].

Jak udzielić pierwszej pomocy?

Udar może spowodować utratę równowagi lub przytomności, co może doprowadzić do upadku. Jeśli go podejrzewasz, wykonaj następujące czynności:

1. Zadzwoń na numer 112, lub 999. Zachowaj jak największy spokój.
2. Jeśli osoba jest nieprzytomna, ułóż ją w pozycji bocznej bezpiecznej. Pamiętaj o udrożnieniu dróg oddechowych, aby umożliwić swobodne oddychanie. W tym celu wykonaj tzw. Manewr czoło-żuchwa. Kładąc rękę na czole i unosząc żuchwę, odchyla się delikatnie głowę do tyłu.
3. Sprawdź oddech. Jeśli osoba nie oddycha, wykonaj RKO. Jeśli występują trudności z oddychaniem, poluzuj ubranie, takie jak krawat lub szalik.
4. Nie dawaj nic do jedzenia ani picia.
5. Jeśli dana osoba wykazuje jakąkolwiek słabość w kończynie, unikaj jej poruszania.
6. Uważnie obserwuj osobę pod kątem wszelkich zmian. Bądź przygotowany, aby powiedzieć ratownikowi o wszystkich objawach i czasie pojawienia się ich. Pamiętaj, aby wspomnieć, czy osoba upadła lub uderzyła się w głowę.