Powody wyboru wegetarianizmu są zróżnicowane i obejmują potencjalne korzyści zdrowotne, kwestie społeczno-polityczne oraz ekologiczne. W przypadku nastolatków powinniśmy poznać, dlaczego chcą ograniczyć swoją dietę. Czy ich decyzja podyktowana jest modą, niechęcią do jedzenia czy troską o planetę? I w razie wątpliwości umieć odpowiedzieć na pojawiające się pytania.

Współcześnie można zaobserwować coraz większe rozpowszechnienie diety wegetariańskiej. Czy mogą ją stosować także dzieci?

Czym jest dieta wegetariańska?

Wegetarianin to osoba niejedząca mięsa, drobiu ani owoców morza. Weganie nie spożywają ponadto produktów odzwierzęcych takich jak mleko, jaja. Możemy wyróżnić różne inne warianty diety wegetariańskiej (wykluczającej mięso):

• Pół-wegetarianizm — mięso jest włączane do diety sporadycznie. Niektórzy ludzie, którzy przestrzegają takiej diety, nie jedzą czerwonego mięsa, ale sięgają po ryby lub kurczaka.
• Peskatarianizm — dieta obejmuje ryby i skorupiaki.
• Laktoowowegetarianizm — dopuszczone są jaja, mleko i przetwory mleczne (lakto = nabiał; ovo = jaja).
• Laktowegetariańska – dieta zawiera mleko i przetwory mleczne, ale nie spożywa się jajek ani mięsa [1].

Co o wegetarianizmie mówią amerykańscy naukowcy?

Zgodnie ze stanowiskiem amerykańskiej organizacji zajmującej się żywieniem — Akademii Żywienia i Dietetyki (AND) — „dobrze zaplanowana dieta wegetariańska, w tym wegańska, jest odpowiednia na wszystkich etapach życia, także podczas ciąży, laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa i okresu dojrzewania” oraz „może przynosić korzyści zdrowotne w profilaktyce i leczeniu niektórych chorób” [2].

Jednak tak jednoznaczne stanowisko wciąż budzi wiele kontrowersji. Ciężko zdefiniować co znaczy „dobrze zaplanowana dieta wegetariańska”. Poza tym w tym samym artykule mówi się o potrzebie suplementacji witaminy b12 oraz o specjalnie wzbogaconej żywności. Czy po to chcemy wybrać dla dziecka zdrową dietę, żeby korzystać z suplementów?

Czy wegetarianizm jest zdrowy?

Wg badań wegetariańska dieta zmniejsza ryzyko zachorowań na choroby przewlekłe takie jak cukrzyca typu II, czy choroby układu krążenia. Dieta bezmięsna dostarcza do organizmu mniejszą ilość nasyconych kwasów tłuszczowych w porównaniu do spożywania mięsa. Wpływa to korzystnie na profil lipidowy organizmu. Niemniej jednak tak jak w przypadku każdej diety liczy się zachowanie odpowiedniego bilansu mikro i makroelementów. Dieta wegetariańska składająca się z samych przetworzonych, smażonych w głębokim tłuszczu składników nie będzie zdrowsza od zrównoważonej diety opartej na chudym mięsie i świeżych warzywach. Przechodząc całkowicie na dietę wegetariańską należy mieć świadomość potencjalnych niedoborów, jakie może ona powodować. Wegetarianie powinni uważać na swój poziom witamin z grupy B oraz żelaza [14].

Czy wegetarianizm zaburza wzrost?

Dzieci wegetarian są szczuplejsze, choć ich wzrost mieści się w normach dla danego wieku. Źle zaplanowana lub bardzo restrykcyjna dieta może prowadzić do niedoborów składników odżywczych upośledzających, lub opóźniających wzrost u dzieci. Wydaje się, że prawidłowy rozwój masy ciała i wzrostu jest możliwy do osiągnięcia dzięki zbilansowanej diecie wegetariańskiej, która obejmuje niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego [3].

Czy wegetarianizm powoduje anemię?

Szybkie tempo wzrostu dzieci zwiększa zapotrzebowanie na żelazo i naraża na jego niedobór [4]. W mięsie występuje żelazo hemowe, a w roślinach niehemowe. Żelazo hemowe jest łatwiej wchłaniane niż żelazo niehemowe. Ponadto wchłanianie żelaza niehemowego jest znacznie zmniejszone przez inne składniki diety wegetariańskiej np. garbniki, szczawiany, fityniany [5].

Jednak całkowite spożycie żelaza jest często większe u wegetarian niż u osób wszystkożernych. Mimo że witamina C ułatwia wchłanianie żelaza, nie zwiększa jego biodostępności w wystarczającym stopniu. Świadczy o tym wykazany niedobór żelaza występujący u dzieci na diecie wegetariańskiej, nawet gdy spożycie żelaza było porównywalne, a stężenie witaminy C we krwi wyższe [6].

Czy wegetarianizm naraża na niedobór cynku?

Podobnie jak żelazo, cynk w diecie wegetariańskiej ma niższą biodostępność ze względu na wysoką zawartość fitynianów i błonnika pokarmowego. Dzieci mogą być bardziej narażone na niedobory cynku ze względu na szybki rozwój. Niedobór cynku może wiązać się z zaburzeniami wzrostu i zwiększonym ryzykiem infekcji, występowaniem biegunek oraz zapalenia płuc [7-10].

Czy wegetarianizm może zaburzać menstruację?

Są trzy mechanizmy, które mogą przyczyniać się do zaburzeń miesiączkowania zarówno u osób jedzących mięso jak i wegetarian. Obejmują one zmniejszone spożycie kalorii, co powoduje zaburzenie masy ciała, czynniki psychiczne takie jak stres, oraz składniki diety. Brakuje badań, żeby jednoznacznie stwierdzić, czy wegetarianizm wpływa na zaburzenia miesiączkowania [15-17].

Prawdopodobnie nieregularne miesiączkowanie i występowanie cykli bezowulacyjnych jest związane z większym spożyciem błonnika pokarmowego. Zaobserwowano, że bóle miesiączkowe były silniejsze u nastolatek, które stosowały dietę niewegetariańską. Stwierdzono, że nadmierne spożycie fast foodów, alkoholu, herbaty, kawy ma znaczący związek z problemami menstruacyjnymi [18,19].

Czy wegetarianie muszą suplementować witaminę B12?

Wegetarianizm może powodować niedostateczne spożycie składników odżywczych, które występują tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego, np. witamina B12 (kobalamina). Kobalamina zawarta w produktach roślinnych nie zaspokaja zapotrzebowania ze względu na słabą biodostępność. Dzieci na diecie wegańskiej mogą kompensować ten niedobór poprzez przyjmowanie suplementów lub spożywanie wzbogaconej żywności np. napojów sojowych [11-13].

NNKT w diecie wegetariańskiej

Wegetarianie spożywają dużo kwasów omega-6, ale ich dieta jest uboga w kwasy omega-3. Głównym źródłem EPA i DHA są tłuste ryby, których nie ma w dietach wegetariańskich. Natomiast szybkość przemiany ALA w te dwa kwasy tłuszczowe omega-3 jest bardzo mała. W badaniach odnotowano niedobory EPA i DHA u wegan. Może to mieć poważne konsekwencje zdrowotne w szczególności u kobiet w ciąży i dzieci [14].

Jakie są inne zagrożenia wegetarianizmu?

Wegetarianie są narażeni również na inne niedobory, np. witaminy D3, wapnia, jodu, kreatyny, tauryny, szczególnie jeśli chodzi o stosowanie bardzo restrykcyjnych diet wegańskich. Często podawaną alternatywą dla spożycia mięsa jest soja. Chociaż fitoestrogeny zawarte w soi mogą korzystnie wpływać na zdrowie dorosłych, istnieją poważne obawy dotyczące ich potencjalnego negatywnego wpływu na zdrowie niemowląt i dzieci [20].

Jakie są zalety diety wegetariańskiej?

Diety oparte na roślinach wykazują działanie kardioprotekcyjne. Ich stosowanie jest zalecane w przypadku chorób, takich jak cukrzyca typu 2, otyłość i nadciśnienie. Diety te są przydatne w zapobieganiu i leczeniu chorób cywilizacyjnych, ponieważ zmniejszają czynniki predysponujące do wystąpienia zespołu sercowo-naczyniowego, takie jak otyłość brzuszna, wysokie ciśnienie krwi, zbyt wysoki poziom cholesterolu i glukozy we krwi [14].

Jak przejść na wegetarianizm?

Zrezygnowanie z diety mięsnej wydaje się bardzo trudne. Samo poznanie pełnowartościowych wegetariańskich posiłków wymaga czasu, ciekawości i poświęcenia. Niestety nasze tradycyjne zwyczaje żywieniowe odbiegają od wegetarianizmu, wiec wszystkich potraw i kombinacji musimy nauczyć się sami. Obecnie w sklepach mamy bardzo duży wybór produktów roślinnych naśladujących znane dania mięsne. Warto próbować szukać odpowiedników i smaków, które są nam znane. W ten sposób łatwiej zaakceptować zmianę, jeśli jedzenie smakuje właściwie tak samo, a w rzeczywistości nie zawiera mięsa.

Czy można odpowiednio zaplanować dietę wegetariańską?

Nie wyjaśniono w pełni, czy odpowiednie korzyści zdrowotne u wegetarian przewyższają ryzyko niedoborów składników odżywczych. W związku z tym nie powinno się jednoznacznie stwierdzić, że wegetarianizm i weganizm są bezpieczne dla dzieci. Ryzyko może być jeszcze większe, jeśli osoby nie komponują diety pod okiem dietetyka i lekarza i nie przyjmują suplementów lub wzbogaconej żywności [21].

Badania wciąż pozostawiają wiele pytań. W jednym z nim porównano dorosłe osoby będące na diecie wegetariańskiej do osób wszystkożernych. Możemy zauważyć, że dla drugiej grupy „nie określono kryteriów wykluczenia”. Czy właściwe było porównanie osób zainteresowanych swoją dietą do będących w temacie diety „przeciętnym Kowalskim” [22]?

Jako korzyści diety wegetariańskiej często podaje się lepszą kontrolę wagi ciała, rzadsze sięganie po używki, uniknięcie chorób sercowo-naczyniowych. Te same korzyści zdrowotne można osiągnąć, stosując się do zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia dotyczących żywienia. Jak wynika z raportów, jemy wciąż za dużo nasyconych kwasów tłuszczowych, ale to nie znaczy, że mięso powinno całkowicie zniknąć z naszej diety.