Co nas tak fascynuje?

Mózg jest jednym z nielicznych narządów, który fascynuje nie tylko naukowców związanych z medycyną. Badania nad jego funkcjonowaniem i budową prowadzą naukowcy z wielu dziedzin. Chemicy, fizycy, psychologowie, filozofowie, biolodzy, informatycy, a nawet matematycy tworzący matematyczne modele mózgu są zainteresowani tym niezwykle ciekawym narządem. Wielu zadaje sobie pytania, jak to się dzieje, że pamiętamy, kojarzymy, odczuwamy, marzymy, lubimy kogoś lub nie, uczymy się czegoś szybko albo sprawia nam to trudność. Pytania dotyczące chorób układu nerwowego, jego regeneracji po uszkodzeniu nurtują nas wszystkich. Zafascynowani jesteśmy też geniuszami, odkrywcami i osobami np. chorymi psychicznie, którzy potrafią tworzyć dzieła sztuki.  Do tej pory nie wiadomo wszystkiego na temat funkcjonowania ich mózgów. Z zapartym tchem można obserwować Mistrzostwa Świata Pamięci czy Ogólnopolskie Mistrzostwa Pamięci. Uczestnicy tych zawodów w krótkim czasie, potrafią zapamiętać tysiące słów.

Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego:

Centralnym miejscem, bez którego nie moglibyśmy funkcjonować, jest ośrodkowy układ nerwowy. W jego skład wchodzi mózgowie wraz z rdzeniem kręgowym. Mózgowie składa się z mózgu, móżdżku i pnia mózgu. Mózg tworzą 2 półkule. Zewnętrzna jego część to istota szara. Składa się ona z komórek nerwowych. Pod nią znajduje się istota biała, czyli włókna nerwowe. Półkule mózgu podzielone są na płaty i pokryte trzema oponami. Wewnątrz znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy.

W mózgu znajdują się tzw. ośrodki. To dzięki nim i odpowiednim narządom, możemy odbierać skomplikowane bodźce z otaczającego nas środowiska.

W płacie czołowym znajduje się m.in. ośrodek mowy i koordynacji oraz pamięci ruchów wyuczonych, np. taniec czy wyraz twarzy. Tutaj też planujemy i przewidujemy konsekwencje naszych działań. Ten obszar odpowiada również za nasze dobre samopoczucie, lęk i napięcie.

Płaty skroniowe znajdują się po bokach czaszki. W nich znajdują się ośrodki słuchowe. Tutaj przetwarzane są dźwięki — dzięki nim możemy odróżnić mowę od np. śpiewu. W tym miejscu analizowane są też zapachy i zapamiętywane oraz rozpoznawane różne obiekty (czytaj także: Jak dbać o prawidłowy słuch? Światowy Dzień Słuchu).

W płacie ciemieniowym, czyli na samej górze czaszki, umiejscowione są ośrodki czuciowe m.in. dotyku i bólu. Tutaj przetwarza się pojęcia geometryczne oraz abstrakcyjne. Analizuje się również myślenie przestrzenne, a także przetwarza i koordynuje wiele czynności np. ruch ze wzrokiem.

Płat potyliczny, to ośrodek wzroku. Prawidłowe funkcjonowanie daje nam możliwość analizy kolorów, kształtów oraz głębi obrazu. Dzięki niemu możemy analizować ruch różnego rodzaju obiektów [1].

Definicja pamięci

Pamięć definiowana jest różnie. Nie ulega wątpliwości, że jest to rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie w razie potrzeby, naszych osobistych doświadczeń życiowych. Pamięć to też wiedza, którą zdobyliśmy w procesie uczenia się, np. w szkole [2]. Zapamiętana i utrwalona wiedza i doświadczenie, definiują nasze zachowania.

Rodzaje pamięci

Najczęściej stosowany podział dzieli pamięć, uwzględniając czas przechowywania informacji. Według tego kryterium pamięć dzielimy na:

• ultrakrótką, czyli sensoryczną. Taka pamięć ma małą pojemność i przechowuje informacje ok. 0,5-1 sekundy np. informacja o obrazie, dźwięku, smaku, zapachu,
• krótkotrwałą, czyli roboczą, operacyjną. Ma większą pojemność i przechowuje informacje kilkanaście sekund np. informacja o usłyszanych słowach. Tutaj przechowywane są też niektóre elementy pamięci sensorycznej,
• trwałą, wiele informacji może być przechowywanych nieskończenie długo np. wspomnienia sprzed kilku godzin, jak też lat [2,3]. Przypominanie sobie czegoś, to szukanie informacji właśnie w pokładach pamięci trwałej.

Jak kształtujemy pamięć?

Mózg jest strukturą plastyczną. To jak będzie funkcjonował przez całe nasze życie, zależy w dużej mierze od nas. Na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, mają wpływ różne czynniki. Zaczynają one działać, zanim jeszcze pojawimy się na świecie. Dużą rolę odgrywa dieta i sposób życia kobiety w ciąży (czytaj także: Suplementy dla kobiet w ciąży. Czy należy je przyjmować? oraz Jak przygotować się do ciąży?). Aktywność fizyczna i umysłowa oraz dieta, od najmłodszych lat wpływają na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Co za tym idzie, również pamięci. Im więcej aktywności na wielu poziomach życia, tym lepsza kondycja mózgu.

Czynniki osłabiające funkcjonowanie mózgu

Nie tylko nieprawidłowa dieta i brak aktywność wpływa na osłabienie pamięci. Negatywny wpływ ma stres, brak snu, ciągły pośpiech, brak relaksu i odpoczynku, czy przeciążenie pracą. Na osłabienie pamięci wpływają też choroby przewlekłe t.j. miażdżyca tętnic upośledzająca m.in. krążenie w naczyniach krwionośnych czy depresja. Również urazy układu nerwowego oraz powikłania np. po zakażeniu wirusem COVID-19 wpływają na pogorszenie pamięci.

Jak zadbać o pamięć ?

Wiele czynników wpływa na poprawę pamięci.

Prawidłowa dieta

• Pokarmy bogate w kwasy, zawierające podwójne wiązania: kwasy omega 3 (DHA — dokozaheksaenowy, ALA — alfa–linolenowy i EPA — eikozapentaenowy) i kwasy omega 6 (AA — arachidonowy, LA — linolowy oraz GLA — gamma–linolenowy).

Kwasy omega 3 znajdziemy głównie w: dorszu, łososiu, makreli, pstrągu, sardynkach, szprotkach, śledziach, tuńczykach oraz w owocach morza (czytaj także: Kwasy Omega-3 i wpływ na zdrowie psychiczne).

Kwasy omega 6 znajdziemy głównie w: oleju z nasion wiesiołka i ogórecznika, w oleju kukurydzianym, sojowym oraz w nasionach czarnej porzeczki (czytaj także: Kwasy omega-3 i omega-6. Dlaczego są dla nas takie ważne?).

• Woda. Stanowi ona 80% masy mózgu, pozostałe 20% to substancje tłuszczowe. Odpowiednie nawodnienie i dostarczenie właściwych substancji tłuszczowych, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i osób dorosłych.
• Witaminy szczególnie A, D, E, K, witaminy z grupy B oraz C.
• Składniki mineralne głównie: żelazo, magnez i jod [5].

Trening pamięci prowadzone przez profesjonalne szkoły pamięci

Do nauki szybszego i bardziej efektywnego zapamiętywania, stosuje się różne metody tzw. mnemotechnik. Są to metody polegające na łączeniu ze sobą informacji, które wcześniej nie były powiązane. Taką techniką może być np. układanie rymowanek, przypisywanie liczbą liter lub wyrazów, zapamiętywanie lokalizacji i wiele innych [2].

Słuchanie muzyki barokowej Ludwiga van Beethovena, Johannesa Brahmsa, a szczególnie Wolfganga Amadeusza Mozarta

Taka muzyka w szczególności wpływa na poprawę funkcji mózgu. Dotyczy to każdego wieku. Zapamiętywanie informacji u osób słuchających tego rodzaju muzyki, poprawia się o 26%, a koncentracja uwagi o 25%.

Ludzie słuchający muzyki nie tylko tej poważnej,  szybciej uczą się,  mogą łatwiej skupić swoją uwagę oraz przypomnieć sobie to, co przechowują w pamięci długotrwałej [4].

Nauka gry na instrumentach

Pozwala doskonale poprawić pamięć u dzieci i młodzieży. Wpływa też pozytywnie na szybkość uczenia się pozostałych przedmiotów. U osób dorosłych, choć trochę wolniej, pamięć i procesy poznawcze ulegają również znacznej poprawie [4].

Prawidłowy sen pozwala wspierać pamięć

Faza NREM przenosi informacje z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Jej zaburzenie powoduje, że mamy problem z zapamiętywaniem. Faza REM, łączy zdobyte doświadczenia z innymi. Jej zaburzenie utrudnia łączenie faktów i rozwiązywanie różnych spraw. Powiedzenie: „prześpij się z problemem” dotyczy właśnie tej fazy [6].

Aktywność fizyczna

Przyczynia się do profilaktyki wielu chorób, w tym neurodegeneracyjnych. Podczas uprawiania sportu, zarówno wyczynowego, jak i rekreacyjnego zachodzą procesy tworzenia neuronów w mózgu. Hamowane są procesy neurodegeneracyjne. Dbanie o prawidłową kondycję układu nerwowego poprawia pamięć, koncentrację i kojarzenie [7].

Wszystkie formy aktywności umysłowej

Czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek, uczenie się nowych rzeczy, granie w gry komputerowe (rozsądne tematycznie i czasowo), a nawet poznawanie nowych ludzi i miejsc sprzyja utrzymaniu właściwej kondycji naszej pamięci.

Suplementy diety

Suplementacja środkami o różnych mechanizmach działania, których efektem jest poprawa funkcji układu nerwowego, w tym pamięci. Największe efekty uzyskuje się w wyniku suplementacji: 

– karnityną (L-karnityna, Gold L-Karnityna, Acetyl L-Carnitine, L-Karnityna Plus)

– kwasem asparaginowym (DAA kwas d-asparaginowy, D.A.A.)

– tauryną (D-Stres, Taurine)

– lecytyną (Lecytyna, Vita Buerlecithin, Lecithine Forte)

– miłorzębem japońskim (Gingko Intensive, Bilomag, Bilobil, Ginkofar)  [8].

Zagadnienia związane z mózgiem i pamięcią to tematy bardzo obszerne. Propagowanie ich, chociażby przez ustanowienie Europejskiego Dnia Mózgu, okazało się na przestrzeni lat ciekawą inicjatywą. Zwiększająca się co roku ilość uczestników konferencji, spotkań, dyskusji czy w obecnych czasach webinarów, potwierdza zapotrzebowanie na szerzenie tego typu informacji.