Ksylometazolina i oksymetazolina

Aż ciężko uwierzyć w to, że krople do nosa mogą powodować uzależnienie. Jednak jest to bardzo powszechnie spotykany problem. Substancje, o których mowa i które znajdują się w wielu popularnych preparatach, kroplach czy też sprayach do nosa to ksylometazolina (Xylometazolin WZF, Xylorin, Otrivin) i oksymetazolina (Nasivin, Acatar Control). Są to leki o działaniu sympatykomimetycznym, podanie ich miejscowo powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, zmniejszenie przekrwienia, wysięku i obrzęku błony śluzowej nosa. Stosuje się je bardzo często w przypadku nieżytu nosa, który może mieć różne przyczyny (np. infekcja wirusowa, alergia). Bardzo istotną informacją jest, że nie zaleca się stosować tych leków dłużej niż 7 dni. Często pacjenci nie przestrzegają tej zasady, co jest jedną z przyczyn uzależnienia. Może to prowadzić także do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jak trwałe uszkodzenie błony śluzowej nosa.

Jak objawia się uzależnienie od kropli do nosa?

Pojawia się konieczność bardzo częstego ich stosowania. Nieustannie występuje uczucie zatkanego nosa. Zdarzają się bóle głowy oraz trudności ze snem, czasem także zaburzenia węchu [1].

Uzależnienie od pseudoefedryny

Innym lekiem uzależniającym, stosowanym w przypadku nieżytu nosa są preparaty z pseudoefedryną (Sudafed). Substancja ta występuje również w lekach złożonych, zawierających dodatkowo:

• ibuprofen np. Ibuprom Zatoki, Metafen Zatoki, Infex Zatoki,
• paracetamol np. Theraflu Zatoki Max, Tabcin Trend,
  
• lek przeciwhistaminowy (przeciwalergiczny) np. Cirrus Duo, Claritine Active.

Pseudoefedryna jest syntetycznym analogiem efedryny. Stosuje się ją w leczeniu objawów zapalenia błony śluzowej nosa oraz zapalenia zatok. W celach pozamedycznych pseudoefedryna zażywana jest celu wywołania uczucia euforii, polepszenia nastroju oraz napędu psychoruchowego, zmniejszenia zapotrzebowania na jedzenie oraz sen.

Podobnie jak inne związki psychostymulujące z grupy amfetamin (amphetamine-like stimulants — ALS), pobudza układ współczulny, wyzwalając reakcję typu „walcz albo uciekaj”. Pseudoefedryna przyspiesza oddech i pracę serca, kurczy naczynia krwionośne, rozszerza oskrzela i podnosi poziom glukozy we krwi. Stosowanie jej w dawkach wyższych niż terapeutyczne, może doprowadzić do udaru mózgu oraz zawału serca. Mogą pojawić się omamy i drgawki. Wykorzystywana jest także jako substrat do produkcji efedronu i metamfetaminy [3,6].

Kodeina

Kodeina to substancja, która występuje w dostępnych bez recepty preparatach na kaszel np. Thiocodin. Jest to pochodna morfiny, działa przeciwkaszlowo (ośrodkowo), a także słabo przeciwbólowo. Stosowana jest głównie w leczeniu suchego, męczącego kaszlu. Kodeina może uzależniać fizycznie, ale też psychicznie. Początkowo po zażyciu leku występuje uczucie euforii i zadowolenia, które później przechodzi w senność i apatię. Pojawiają się także bóle głowy, nudności, wymioty, zaparcia, zawroty głowy, zaburzenia wzroku i słuchu.

Przedawkowanie leku może doprowadzić do zahamowania ośrodka oddechowego, pojawia się sinica, spłycenie oddechu, źrenice nie reagują na światło. Może dojść do utraty świadomości, drgawek, zapaści krążeniowej i zatrzymania czynności serca [2].

Uzależnienie od dekstrometorfanu

Dekstrometorfan to lek stosowany w celu złagodzenia suchego kaszlu, działający na poziomie rdzenia przedłużonego.

Wprowadzono go do lecznictwa w latach 50. dwudziestego wieku. Wkrótce po zarejestrowaniu pojawiły się pierwsze doniesienia o jego nadużywaniu w celach niemedycznych. Dostępny jest bez recepty w postaci tabletek (Acodin) lub syropów (Tussi Drill). Często łączony jest z paracetamolem w popularnych lekach “na przeziębienie” (Gripex, Grypostop, Gripblocker Express). W wyższych dawkach niż terapeutyczne powoduje efekt narkotyczny. Głównym powodem przewlekłego zażywania dekstrometorfanu jest poprawa nastroju. Uzależnienie psychiczne, jakie wywołuje ten lek, utrudnia odstawienie. Działa euforyzująco, powoduje pobudzenie połączone z gadatliwością. Może wywoływać halucynacje, zaburzenia mowy, problemy z koncentracją i pamięcią. Dekstrometorfan często łączony jest z innymi używkami, jak np. marihuana. Bardzo duże dawki mogą prowadzić do depresji oddechowej [4,6].

Antrazwiązki

Leki przeczyszczające to kolejna grupa preparatów, które mogą powodować uzależnienia. Są to popularne ziołowe preparaty na zaparcia, które zawierają w składzie roślinne surowce, takie jak:

• liść senesu (Xenna, Figura),
• korzeń rzewienia (Radirex), 
• kora kruszyny, sok z liści aloesu (Alax).

Mylnie można pomyśleć, że preparaty na bazie surowców roślinnych są zawsze bezpieczne. Substancje odpowiedzialne za efekt przeczyszczający to antrazwiązki. Działają one drażniąco na ścianę jelita grubego, powodują nasilenie jego ruchów i tym samym ułatwiają przesuwanie się treści pokarmowej i wypróżnienie.

Przyjmowane są nie tylko jako preparaty na zaparcia. Stały się także popularnymi środkami odchudzającym. Pozwalają na utratę kilogramów w krótkim czasie, jednak nie jest to zdrowy sposób na szczupłą sylwetkę.

Długotrwałe przyjmowanie wymienionych surowców może przynieść skutek odwrotny niż oczekiwany i prowadzić do tzw. syndromu jelita leniwego. Organizm przyzwyczaja się, że dostarczane środki ułatwiają wypróżnianie, więc naturalne ruchy perystaltyczne osłabiają się, czego efektem są zaparcia. Osoby uzależnione bez zażycia leków nie są w stanie się wypróżnić. Preparaty te powodują także odwodnienie, a wraz z wodą usuwane są także elektrolity, w tym m.in. potas i sód. Może to skutkować osłabieniem siły mięśniowej, drżeniem mięśni, a także poważnymi zaburzeniami rytmu serca (czytaj także: Polipragmazja, czyli gdy pacjent przyjmuje zbyt dużo leków) [5,7].