Jak działa szczepionka AstraZeneca?

Szczepionka Oxford-AstraZeneca wykorzystuje technologię ChAdOx1, która opracowano i zoptymalizowano w ciągu ostatnich 10 lat przez Jenner Institute. Produkt, do dostarczenia informacji genetycznej wirusa SARS-CoV-2 do komórki wykorzystuje tzw. wektor. Jest nim niezakaźny szkielet adenowirusa szympansa. Ten rodzaj technologii zastosowano w produkcji wielu innych szczepionek. Przykładem jest szczepionka przeciwko grypie i wirusowi MERS-CoV — bliskowschodniego zespołu oddechowego, który stanowi inny rodzaj groźnego betakoronawirusa (czytaj także: Szczepionka na COVID-19. Dlaczego warto?). 

ChAdOx1 nCoV-19 oprócz wektora z informacją immunogenną zawiera sacharozę, regulatory kwasowości tj. histydynę oraz niewielką ilość soli sodu i potasu. Szczepionka zawiera również inne nieaktywne składniki, takie jak polisorbat 80, emulgator i bardzo małą ilość alkoholu (0,002 mg na dawkę). Preparat zawiera również śladowe ilości magnezu.

Produkt firmy AstraZeneca wymaga przechowywania w temperaturze od 2 do 8°C a po otwarciu wielodawkowej fiolki może być przechowywany w lodówce przez 48 godzin. W trakcie szczepienia może być jednorazowo umieszczony w temperaturze do 30°C na maksymalnie 6 godzin. Po tym czasie pozostała ilość wymaga utylizacji. 

Przebieg badań

Szczepionkę ChAdOx1 nCoV-19 przebadano na Uniwersytecie Oksfordzkim. Badania kliniczne z udziałem ponad 24 000 osób w Wielkiej Brytanii, Brazylii i RPA potwierdziły, że szczepionka ma minimum 60% skuteczności. Ostatnie próby obserwacyjne wskazują jednak na wyższą, bo 76% skuteczność wobec oryginalnego wariantu koronawirusa już po pierwszej dawce. Przy podaniu drugiej dawki w odstępie 12 tygodni, skuteczność ta wzrasta do 82%.

12.02.2021 r. AstraZeneca ogłosiła, że Uniwersytet w Oxfordzie rozpoczyna badanie szczepionki w grupie wiekowej 6-17 lat. Badanie ma objąć 300 dzieci, z których 240 otrzyma szczepionkę ChAdOx1 nCoV-19, a 60 pozostałych szczepionkę przeciwko zapaleniu opon mózgowych. Oba preparaty wywołują podobne działania uboczne, co pozwoli na otrzymanie obiektywnych wyników. Próba ma ocenić bezpieczeństwo, tolerancję i wstępną immunogenność — wywołanie produkcji przeciwciał po podaniu produktu. Producent przewiduje, że po pomyślnym zakończeniu badania, będzie możliwe przeprowadzenie prób na większej ilości młodych pacjentów i ostateczne wprowadzenie tej szczepionki do użycia przez dzieci w 2022 roku.

Dawkowanie

Preparat powinien być podany w dwóch dawkach z zachowaniem odstępu 10-12 tygodni. Pierwotnie krótszy okres tj. 4-12 tygodni, wydłużono po opublikowaniu badań wskazujących na wzrost skuteczności szczepionki przy zachowaniu dłuższego odstępu w cyklu szczepień. 

Przeciwwskazania do szczepienia produktem AstraZeneca 

Przeciwwskazania obejmują uczulenie na którykolwiek składnik preparatu, wiek poniżej 18. roku życia, ciążę i karmienie piersią. Wynika to z braku badań w tych grupach, a także poszczepienny wstrząs anafilaktyczny, który wystąpił wcześniej u osoby kwalifikowanej do szczepienia. Ogólne zalecenie wskazuje jednak, że jeśli stosunek korzyści do ryzyka będzie odpowiedni, to kobiety w ciąży mogą szczepić się tym preparatem. Uwzględnia to osoby szczególnie narażone, np. pracujące w opiece zdrowotnej. Dotychczasowe badania na zwierzętach nie wskazują na niekorzystny wpływ tej szczepionki na płód ani płodność. 

Obniżona odporność i choroby przewlekłe nie są przeciwwskazaniem do zastosowania tej szczepionki. Jednak może się zdarzyć, że jej skuteczność u osób leczonych immunosupresyjnie lub z obniżoną odpornością będzie niższa.

Działania uboczne

Działanie szczepionek polega na pobudzaniu układu odpornościowego do reakcji. Dlatego po otrzymaniu szczepionki mogą wystąpić skutki uboczne, które przypominają prawdziwą infekcję. Objawy takie jak: gorączka, ból w miejscu podania lub ból głowy (często opisywany jako objawy grypopodobne) występują często po otrzymaniu wielu szczepionek. To samo dotyczy innych stosowanych szczepionek przeciwko COVID-19. Pojawienie się tych objawów oznacza, że układ odpornościowy działa tak, jak powinien. Większość tych objawów ustępuje w ciągu 48 godzin od otrzymania preparatu. 

Ból w miejscu podania występował w około 67% przypadków i był rzadszy niż po podaniu szczepionek produkowanych w technologii mRNA. Produkt firmy AstraZeneca nie zawiera związków lipidowych, cholesterolu ani glikolu polietylenowego. Dzięki temu stanowi dobrą alternatywę dla osób uczulonych na PEG. 

Z innych objawów, które zaobserwowano, są m.in.: dreszcze — 51%, gorączka — 18%, bóle stawów — 31%, bóle mięśni — 60%, zmęczenie — 70% i bóle głowy u 68% osób zaszczepionych. 

Wiek a przeznaczenie szczepionki AstraZeneca/Oxford

Polska podjęła decyzję o ograniczeniu zastosowania tej szczepionki do grupy wiekowej 18-65 lat. Taka decyzja pokrywa się z rekomendacją Europejskiej Agencji Lekowej (EMA). Światowa Organizacja Zdrowia wskazywała na zastosowanie ChAdOx1 nCoV-19 także dla osób starszych, ale regulator europejski (EMA) uznała, że producent nie dostarczył jeszcze pełnej dokumentacji potwierdzającej skuteczność produktu w grupie osób 65+. 

Badania w grupie wiekowej poniżej 18. roku życia właśnie rozpoczęto. 

Skuteczność szczepionki wobec nowych wariantów SARS-CoV-2

Skuteczność ChAdOx1 nCoV-19 przeciwko wariantowi B.1.1.7 SARS-CoV-2 (tzw. brytyjskiemu) jest podobna do skuteczności szczepionki przeciwko innym, wcześniej występującym. Ponadto szczepienie tym produktem skutkuje skróceniem czasu wydalania i obniżenia miana wirusa, co może mieć istotny wpływ na przenoszenie choroby. Dodatkowo chroni w sposób istotny przed prawdopodobieństwem wystąpienia ciężkiej formy COVID-19 (czytaj także: Szczepionki na COVID-19 w pigułce). 

Immunogenności tego preparatu wobec szczepu afrykańskiego B.1.351 jeszcze do końca nie poznano. Dotychczasowe dane oparte są na jednym badaniu przeprowadzonym na małej grupie młodych osób. Wskazują one na ograniczoną skuteczność ChAdOx1 nCoV-19, ale nikt w grupie badanej nie rozwinął formy ciężkiej COVID-19 i nie wymagał hospitalizacji. Producent przeprowadza teraz szersze badania skuteczności szczepionki wobec wariantu afrykańskiego. Równolegle podjęto też prace nad modyfikacją preparatu uwzględniającą pojawiające się nowe mutacje wirusa. Firma deklaruje opracowanie nowej formuły szczepionki w ciągu najbliższych 6 miesięcy (czytaj także: Szczepionki przeciwko COVID-19 — podział, mechanizmy działania i przechowywanie).