Co to jest film łzowy?

Podczas każdego mrugnięcia na powierzchni gałki ocznej, rozprowadzany jest płyn określany jako film łzowy. Składa się on z trzech warstw. Najbardziej zewnętrzną jest warstwa lipidowa, która ze względu na swój charakter zmniejsza szybkość parowania łez. Produkują ją gruczoły Meiboma. Część środkową stanowi warstwa hydrofilowa. To właśnie ją mamy na myśli, kiedy wspominamy o łzach. Zadaniem tej powłoki jest usuwanie wszelkiego rodzaju ciał obcych z powierzchni, czyli tzw. przemywanie oka. Warstwa hydrofilowa powstaje w gruczołach łzowych. Najbardziej wewnętrzna część to warstwa śluzowa. Jej zadaniem jest nawilżanie oka. To dzięki niej film łzowy przylega do gałki ocznej. Część śluzowa powstaje dzięki spojówce [1]. Zespół suchego oka może być efektem nieprawidłowości związanych z filmem łzowym.

Przyczyny zespołu suchego oka

Zespół suchego oka jest spowodowany zaburzoną pracą struktur, które odpowiadają za produkcję filmu łzowego. Dochodzi wtedy do zmniejszenia jego stabilności. Problematyczne może stać się również prawidłowe pokrycie gałki ocznej przez film. Z tego powodu dochodzi do wysychania oczu, które w stanach ciężkich mogą doprowadzić nawet do zaburzeń widzenia [2].

Zespół suchego oka jest chorobą wieloczynnikową, dlatego ciężko określić jego konkretną przyczynę. Może być wynikiem zmian hormonalnych, które zachodzą wraz z wiekiem. Wysychanie gałki ocznej może być spowodowane również przez Reumatoidalne Zapalenie Stawów, Zespół Sjögrena bądź choroby tarczycy. Dużym problemem okazuje się również długa praca przy komputerze, gdyż dochodzi do zmniejszenia częstotliwości mrugania. Jednym z większych problemów jest także otaczające nas środowisko. Smog, silny wiatr lub wysuszone powietrze potęgują problem suchych oczu. Osoby, które cierpią na tę dolegliwość, a noszą soczewki kontaktowe, powinny zastanowić się nad ich odstawieniem. To właśnie one często przyczyniają się do nadmiernego wysychania powierzchni gałki ocznej. Zespół suchego oka mogą powodować również leki, takie jak:

• diuretyki,
• ꞵ-blokery,
• przeciwhistaminowe,
• nasenne,
• przeciwdepresyjne.

W efekcie wszelkie zaburzenia dotyczące funkcjonowania filmu łzowego będą prowadzić do rozwoju stanu zapalnego w obrębie powierzchni oka [1,3].

Objawy zespołu suchego oka

Chorobę klasyfikuje się według nasilenia objawów. Pacjenci cierpiący na postać łagodną skarżą się głównie na uczucie podrażnienia, pieczenia, bólu i obecności ciała obcego pod powieką. Postać umiarkowana będzie objawiać się podobnie, jednak symptomy cechują się większym nasileniem i częstszym występowaniem. Dodatkowo mogą pojawić się zaburzenia widzenia określane jako zamglenia. W przypadku postaci ciężkiej wymienione wyżej objawy są na tyle poważne, że w wyraźny sposób utrudniają pacjentowi codzienne funkcjonowanie [3].

Sposoby leczenia

Dobór odpowiedniej terapii zależy od nasilenia objawów. W początkowych etapach choroby pomocne może okazać się zwiększenie nawilżenia powietrza. W wyniku większej wilgotności film łzowy nie będzie tak intensywnie parował. Zespół suchego oka może być również wynikiem mechanicznego podrażnienia przez alergeny bądź smog znajdujące się w powietrzu. W tym przypadku redukcję objawów można osiągnąć poprzez zastosowanie oczyszczaczy powietrza [3]. 

Okuliści zwracają także uwagę, że stosowanie kwasów tłuszczowych, redukuje objawy choroby. W rzeczywistości badania kliniczne odnoszą się do tego z rezerwą. Jednak nie oznacza to, że takie interwencje nie mają sensu. Według przeglądu Cochrane największe korzyści osiąga się poprzez suplementację wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-3 w połączeniu ze standardową terapią [4].

Kolejnym problemem może być nieprawidłowa struktura warstwy lipidowej filmu łzowego. Najczęstszą przyczyną jest zaburzona pracą gruczołów Meiboma. W celu rozwiązania tej dolegliwości należy stosować ciepłe okłady na oczy. W efekcie dochodzi do odblokowania ujść gruczołów i rozwiązania problemu. Stosujmy do tego odpowiednie maseczki na oczy, np. Posiforlid lub kompresy żelowe, które można podgrzać w mikrofalówce. Kolejną, a zarazem podstawową i najważniejszą czynnością będzie dbanie o prawidłową higienę brzegów powiek. Dzięki temu usuniemy nagromadzoną wydzielinę, która może powodować nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów. Oprócz klasycznego mycia powiek możemy zastosować specjalne, nawilżane chusteczki (Blephaclean, HexaClean) lub płyny (Blephasol, Demoxoft płyn). Ostatnim etapem będzie zastosowanie kropli nawilżających [3] (czytaj więcej: Leki oczne — zasady prawidłowego stosowania).

Co robić przy poważniejszych przypadkach?

Jeżeli powyższe metody nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, problem może być poważniejszy. Krople do oczu często są określane jako sztuczne łzy. Niestety zawierają konserwanty, takie jak np. chlorek benzalkoniowy. Przy częstym stosowaniu może on potęgować zespół suchego oka. Jeżeli używamy kropli przez dłuższy czas i kilka razy dziennie to należy zastąpić je tymi, które nie zawierają konserwantów. Pomocne mogą okazać się produkty oparte na systemach ABAK, OSD lub COMOD (HyloComod, Vizik, HyalDrop, Ektin) [5]. Następny krok w prewencji wysychania oczu to stosowanie nawilżających żeli (Vidisic, Lakripos) lub maści (Kerato VitA, VitA POS). Ze względu na przemijające zaburzenia widzenia, wynikające ze zwiększonej lepkości preparatu, należy je stosować na noc [3].

Zespół suchego oka może współistnieć z innymi dolegliwościami. W przypadku gdy doświadczasz także nadmiernego wypadania rzęs oraz dodatkowo wydzielającej się wydzielinie, która najczęściej pojawia się rano, powinieneś rozważyć badanie na obecność nużeńca ludzkiego (czytaj także: Nużeniec ludzki — jak pozbyć się pasożyta?). Do farmakoterapii możesz włączyć preparaty z olejkiem z drzewa herbacianego [3].

Kolejne interwencje powinno przeprowadzać się w gabinetach okulistycznych. Możemy tutaj zaliczyć mechaniczne wygrzewanie powiek systemem LipiFlow. Korzystne efekty przynoszą również zabiegi IPL. Wykorzystuje się tutaj impulsy intensywnego światła. Następstwem jest udrożnienie zatkanych gruczołów Meiboma, które osiąga się po kilku zabiegach [6].

Innym rozwiązaniem dla pacjentów cierpiących na zespół suchego oka jest zastosowanie zatyczek do kanalików łzowych. Ich aplikacja jest prosta i bezbolesna, podobnie jak ich usunięcie. Powodują one częściowe lub całkowite zmniejszenie odpływu łez. W efekcie poprawia się ilość filmu łzowego. W zaawansowanych problemach kanaliki łzowe mogą również zostać zamknięte chirurgicznie [3].

Jakie krople do oczu wybrać?

Na rynku aptecznym znajduje się wiele preparatów przeznaczonych do leczenia zespołu suchego oka. Możemy w nich znaleźć rozmaite substancje nawilżające. Jednak które będą najlepsze?

Badania kliniczne dowodzą jasno, że w przypadku suchych oczu każde krople przeznaczone do leczenia tego schorzenia będą lepsze niż ich brak bądź stosowanie, np. soli fizjologicznej. Różnice pomiędzy poszczególnymi substancjami są subtelne. Wynika to z odmienności osobniczej. Z tego względu krople idealne dla jednej osoby, mogą nie pomagać drugiej [5].

Oprócz wspomnianych wcześniej systemów ciekawy przykład stanowią krople EvoTears. Nie posiadają one konserwantów ani substancji buforujących, dlatego będą dobrym wyborem dla osób, które często stosują krople. Substancja aktywna jest hydrofobowa, dlatego tworzy na powierzchni oka powłokę nawilżającą i stabilizującą film łzowy. Innym rozwiązaniem może być używanie pojemników jednodawkowych, czyli minimsów (Systane Ultra UD, Dexoftyal UD, Thealoz Duo Gel, Hyabak UD). Należy pamiętać, że w przypadku niewykorzystania jednorazowo całej zawartości pojemnika, mimo wszystko należy go wyrzucić.

Podczas dolegliwości ze strony zespołu suchego oka, nasze oczy często są zaczerwienione. Jednak nie należy wtedy stosować preparatów z tetryzoliną (Starazolin, Vizik). Substancja w nich zawarta zmniejszy zaczerwienienie, aczkolwiek przy długotrwałym stosowaniu można doświadczyć reakcji z odbicia, która jeszcze bardziej nasili problem.

Farmakoterapia w zespole suchego oka

Czasami ciężka postać zespołu suchego oka wymaga wdrożenia farmakoterapii. W tym celu stosuje się miejscowo antybiotyki lub terapię łączoną ze sterydami w przypadku obecności bakterii, które powodują zapalenie powiek. Pomocne mogą okazać się doustne makrolidy lub tetracykliny. Miejscowo, przez krótki czas można rozważyć również podawanie glikokortykosteroidów. Innym sposobem na zatrzymanie reakcji zapalnej będzie zastosowanie cyklosporyny A [3,5]. 

Jedną z nowocześniejszych opcji jest zastosowanie lifitegrastu. Związek ten blokuje wiązanie się LFA-1 do ICAM-1. Efektem tego jest wygaszanie ścieżki immunologiczno-zapalnej, która odpowiada za występowanie zespołu suchego oka [7].

Podsumowanie

Reasumując, terapię zespołu suchego oka możemy rozpocząć od zadbania o odpowiednią wilgotność powietrza w otoczeniu. Pamiętajmy o prawidłowej higienie brzegów powiek. Jeżeli wymaga tego stan, zastosujmy nawilżające krople do oczu. Wybierajmy jednak takie, które nie zawierają konserwantów. W przypadku cięższych objawów należy skonsultować się z lekarzem okulistą, gdyż może się okazać, że niezbędne będzie włączenie specjalistycznych zabiegów, czy farmakoterapii.