Czym są zaparcia?

Wydawać by się mogło, że z racji na powszechność występowania tego schorzenia, każdy z nas potrafi opisać tę dolegliwość. Jednak czy w rzeczywistości zaparcia są tak proste do zdiagnozowania? Nawet w środowiskach naukowych pojawiają się różne definicje zaparć. III kryteria rzymskie stwierdzają schorzenie, gdy:

• defekacja wymaga wysiłku,
• pojawiają się grudkowate lub twarde stolce,
• towarzyszy nam uczucie niepełnego wypróżnienia,
• mamy wrażenie niedrożności odbytu,
• brak luźnych stolców.

Czy w takim razie spełnienie jednego z powyższych warunków wystarczy, aby stwierdzić, że cierpimy na zaparcia? Otóż nie! Do diagnozy niezbędne jest występowanie minimum dwóch wspomnianych objawów przez co najmniej sześć miesięcy, które towarzyszą nam przez ponad 25% wypróżnień w ciągu ostatnich trzech miesięcy [1].
Podstawową zasadą powinno być leczenie pacjenta, a nie wyników. Pod tym zdaniem kryje się fakt, że obserwacja własnego organizmu jest kluczowym elementem w rozpoznawaniu wielu chorób. Jeżeli zauważymy zmiany w naszym rytmie wypróżnień, powinniśmy zastanowić się, co je spowodowało. Zdrowy człowiek powinien wypróżniać się minimum trzy razy tygodniowo, czyli średnio co drugi dzień. Niewielkie odstępstwa od tej reguły nie powinny budzić w nas strachu. Jednak już wtedy warto zastanowić się nad ich przyczyną.

Co może być przyczyną zaparć?

W przypadku zaparć etiologia jest bardzo szeroka. Możemy cierpieć na zaburzenia czynnościowe spowodowane urazami, chorobami rdzenia kręgowego czy zaburzeniami czucia. Inną przyczyną może być współwystępowanie chorób, takich jak choroba Hirschprunga, szczeliny odbytu, choroba hemoroidalna, stany zapalne jelit, choroba Hashimoto, zespół jelita drażliwego lub depresja [2].

Często problem leży po stronie naszego stylu życiu. Zaparciom sprzyja brak aktywności fizycznej. Dietetycy zwracają uwagę na odpowiednie nawodnienie. Powinniśmy pić około 2,5 l wody dziennie. Niezbędna jest również prawidłowa podaż błonnika. Należy przyjmować go 35 g dziennie, a w przypadku nieprawidłowości w wypróżnianiu nawet do 70 g. Ważne jest spożywanie pięciu porcji warzyw i owoców dziennie, czyli ok. 400 g. Warzywa powinny stanowić cztery porcje, a owoce jedną [3].

Zaparcia mogą być także efektem przyjmowanych leków, takich jak:

• przeciwbólowe (morfina, ibuprofen, paracetamol),
• przeciwhistaminowe (difenhydramina),
• blokery kanału wapniowego (werapamil, nifedypina),
• diuretyki (furosemid),
• przeciwarytmiczne (amiodaron),
• β-blokery (atenolol),
• zawierające kationy (glin, wapń, bizmut, żelazo),
• bisfosfoniany (kwas alendronowy, kwas pamidronowy),
• przeciwpsychotyczne (klozapina, haloperidol, risperidon),
• agoniści dopaminy,
• przeciwskurczowe (mebeweryna).

Na trudności w wypróżnianiu mogą wpływać zaburzenia elektrolitowe: hipokaliemia lub hiperkalcemia. Według danych statystycznych zaparcia częściej przytrafiają się osobom starszym, kobietom oraz ludziom charakteryzującym się niskim statusem socjoekonomicznym [1][4].

Jak pokonać zaparcia?

Często bywa tak, że zmiana nawyków żywieniowych nie pomaga. Wtedy należy sięgnąć po produkty występujące w aptece. Jest ich sporo, dlatego wybór odpowiedniego dla nas, może okazać się trudny.

Błonnik i preparaty śluzowe

Pierwszą grupę stanowią preparaty zawierające rozpuszczalny błonnik (Fibraxine, Błonnik z ananasem). Działanie polega na zwiększeniu zarówno perystaltyki jelit jak i objętości mas kałowych. Środki te występują najczęściej w postaci proszku, który należy wymieszać z wodą i spożyć rano. Cennym źródłem błonnika są nasiona babki płesznik (Colon C), babki jajowatej (Ispagul S) czy lnu (len mielony). Zawierają one również śluzy, które powiększają objętość stolca oraz usprawniają pasaż jelitowy. Korzystając z wymienionych produktów, należy zalać je chłodną wodą. Po kilkunastu minutach maceracji powstanie gotowy do spożycia kleik. Podstawową zasadą przyjmowania preparatów z błonnikiem i śluzami jest stopniowe wprowadzanie ich do diety oraz picie dużych ilości wody (minimum 2 l). W przeciwnym wypadku możemy doprowadzić do zwiększenia zaparć. Pożądany efekt powinien nastąpić po kilku dniach od rozpoczęcia terapii.

Preparaty o działaniu osmotycznym

Następne związki wykazują działanie osmotyczne. Powodują upłynnienie mas kałowych. Polepszają również perystaltykę jelit. Laktuloza (Solaq, Duphalac, Normalac, Lactulose-MIP) występuje w postaci roztworu stosowanego doustnie. Przyjmuje się ją w ilości od 15 ml do 30 ml w jednej lub dwóch podzielonych dawkach. Jest to bezpieczny preparat, dlatego może być stosowany nawet u niemowląt, po odpowiednim zredukowaniu dawki – zwykle 2,5 ml raz dziennie. Efekt przeczyszczający pojawia się po dobie lub dwóch od zastosowania.

Osmotyczny mechanizm działania wykazują również makrogole (Forlax, Xenna Balance, Dicopeg). W aptekach dostępne są w postaci proszków do przygotowywania roztworów, które podaje się doustnie. W przypadku podawania preparatu w ilości od 10 g do 20 g dziennie efekt przeczyszczający osiągniemy po 24 h do 48 h. Większe dawki – na poziomie od 190 g do 250 g – pozwolą wywołać oczekiwany rezultat już nawet po jednej godzinie, jednak są to preparaty dostępne tylko na receptę [5].

Środki o działaniu pobudzającym jelita

Innym rozwiązaniem będzie zastosowanie preparatów, które przyspieszają perystaltykę jelit. Taki mechanizm posiada bisakodyl (Dulcobis, Bisacodyl), który występuje w postaci czopków oraz tabletek. Tabletki należy przyjąć przed snem, a efekt przeczyszczający powinien pojawić się po 8 godzinach. Nie należy przyjmować więcej niż 5 mg do 10 mg bisakodylu na dobę, maksymalnie 3 razy w tygodniu. Aplikacja czopka pozwala uzyskać rezultat już nawet po kilkunastu minutach [6].

Stymulantem pasażu jelitowego są także sennozydy zawarte w liściu senesu (Xenna, Xenna Extra Comfort, Red Senes Tea, Senefol, Sollievo Advanced). Preparaty z tymi związkami występują w postaci herbatek do zaparzania lub tabletek. Efekt przeczyszczający osiągniemy po około 6 – 12 godzinach od przyjęcia jednej tabletki, która jest maksymalną dawką dobową [7].

Inne preparaty na zaparcia

Kolejny sposób na pokonanie zaparć to parafina płynna (Mentholaxin, Mentho-Paraffinol, Paraffinum liquidum). Związek ten wykazuje działanie poślizgowe. Parafinę stosujemy najczęściej rano oraz na czczo. Należy przyjąć od jednej do trzech łyżek stołowych. Wypróżnienie powinno nastąpić do 8 godzin.

Odrębny mechanizm działania posiada dokuzynian sodu. Określany jest jako surfaktant. Zmniejsza napięcie powierzchniowe pomiędzy kałem a ścianą jelita, przez co usprawnia pasaż. Poprzez zwiększenie napływu wody do stolca, powoduje jego zmiękczenie. Pacjenci mogą przyjmować ten środek doustnie (kapsułki – Ulgix Laxi) oraz doodbytniczo (czopki – Laxol). W przypadku dorosłych zaleca się stosowanie 100 mg dokuzynianu dwa razy dziennie. Efekt przeczyszczający obserwujemy od 12 do 72 godzin po zastosowaniu [8].

Doodbytniczo możemy stosować czopki glicerynowe. Wykazują szybki efekt przeczyszczający, który osiągamy już po kilkunastu minutach, ze względu na działanie drażniące odbytnicę. Czopki mogą być przyjmowane zarówno przez dorosłych (2 g), jak i dzieci (1 g). Inny sposób na poradzenie sobie z zaparciami to wlewy doodbytnicze. Efekt pojawia się po kilku lub kilkunastu minutach. Roztwory zawierające fosforany (Enema) nie są wskazane u osób z zaburzeniami funkcji nerek lub serca, gdyż może wystąpić hiperfosfatemia bądź hipokaliemia, podobnie jak przy wlewach z wody kranowej. Lepszym rozwiązaniem przy takich problemach będzie zastosowanie soli fizjologicznej. Niestety w przypadku każdej substancji często dochodzi do podrażnienia błony śluzowej odbytnicy.

Podsumowanie

Podsumowując, pierwszą interwencją powinna być zmiana stylu życia: zwiększenie ilości spożywanych warzyw i owoców, wody oraz aktywności fizycznej. W przypadku braku poprawy rozważmy konsultację z farmaceutą. Początkowo powinniśmy wypróbować preparaty zawierające rozpuszczalny błonnik, a dopiero później wdrażać kolejne grupy leków. Jeżeli problem zaparć się nadal utrzymuje, należy skonsultować się z lekarzem.