Pierwotna nadczynność przytarczyc

Pierwotna nadczynność przytarczyc to choroba, w której gruczoły przytarczyczne wytwarzają zbyt dużo hormonu przytarczyc (parathormonu). Skutkuje to wysokim poziomem wapnia we krwi, co może powodować różne problemy zdrowotne. Pierwotna nadczynność przytarczyc zazwyczaj występuje z powodu nienowotworowego gruczolaka na gruczole, inną przyczyną może być powiększenie (hiperplazja) co najmniej dwóch gruczołów przytarczycznych.

Najczęstszą przyczyną pierwotnej nadczynności przytarczyc jest łagodny rozrost jednego z gruczołów (tzw. gruczolak), co skutkuje zwiększoną produkcją i wydzielaniem parathormonu (PTH). Znacznie rzadziej za nadmierne wydzielanie parathormonu może odpowiadać przerost wszystkich gruczołów, a bardzo rzadko rak przytarczyc. Nadczynność przytarczyc może być uwarunkowana genetycznie i występować rodzinnie. Najczęściej pierwotna nadczynność przytarczyc występuje w szóstej dekadzie życia.

W początkowej fazie choroby nadczynność przytarczyc zwykle przebiega bezobjawowo. Objawy rozwijają się powoli i są niecharakterystyczne. Należą do nich: osłabienie, zmęczenie, zaburzenia depresyjne, zaparcia, nudności i wymioty, bóle brzucha, osłabienie siły mięśniowej, zwiększone pragnienie i zwiększona ilość oddawanego moczu, bóle w okolicy lędźwiowej i obecność krwi w moczu, bóle kostne, złamania patologiczne.

Po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta, w pierwszej kolejności lekarz wykona badanie stężenia wapnia całkowitego i/lub zjonizowanego, fosforanów i parathormonu we krwi. Dla pierwotnej nadczynności przytarczyc charakterystyczne jest zwiększone stężenie wapnia i parathormonu oraz zmniejszone stężenie fosforanów. Do badań uzupełniających zalicza się ocenę dobowego wydalania wapnia z moczem i stężenie witaminy D w surowicy.

Początkowo wykonuje się badanie ultrasonograficzne (USG) szyi, pozwalające w niektórych przypadkach uwidocznić powiększoną zmianę ogniskową. Ważnym badaniem obrazowym jest scyntygrafia przytarczyc.

W trakcie diagnostyki pierwotnej nadczynności przytarczyc ocenia się także możliwe powikłania choroby, wykonując następujące badania:
– oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy (ocena funkcji nerek),
– USG jamy brzusznej (ocena pod kątem obecności kamicy nerkowej),
– badanie densytometryczne nasady bliższej kości udowej, kręgosłupa lędźwiowego i kości przedramienia (ocena pod kątem osteoporozy).

Osoby, u których stwierdza się jedno z wymienionych kryteriów: wiek poniżej 50. roku życia, niewydolność nerek, istotnie zwiększone stężenie wapnia w surowicy krwi, kamica nerkowa, osteoporoza, złamania kości kwalifikowane są do zabiegu chirurgicznego. Zakres i rodzaj operacji ustala chirurg na podstawie obrazu klinicznego i wyniku badań obrazowych.

Osoby, które nie wyraziły zgody na leczenie operacyjne lub nie zostały do niego zakwalifikowane, wymagają stałego nadzoru w poradni endokrynologicznej:

– W celu zmniejszenia ryzyka hiperkalcemii należy unikać pewnych leków (np. tiazydowe leki moczopędne, sole litu), unikać diety bogatowapniowej (>1000 mg/dobę). W wybranych przypadkach można stosować leczenie farmakologiczne.
– W celu zmniejszenia ryzyka powikłań nerkowych należy przede wszystkim dbać o odpowiednie nawodnienie (minimum 2 l wody/dobę).
– W celu zmniejszenia ryzyka powikłań kostnych należy dbać o odpowiedni wysiłek fizyczny, przy stwierdzonym niedoborze witaminy D stosować odpowiednią suplementację oraz rozważyć wskazania do stosowania leków z grupy bisfosfonianów.

Nie istnieją metody profilaktyki pierwotnej nadczynności przytarczyc.