Kserostomia (suchość jamy ustnej)

Kserostomia, czyli suchość błony śluzowej jamy ustnej jest schorzeniem dotykającym ok. 10% populacji. Jej przyczyną mogą być zarówno błahe dolegliwości jak również poważne choroby. Suchość w jamie ustnej stanowi powszechne zjawisko, którego przyczyną mogą być różne czynniki. Kserostomia może wystąpić zarówno z powodu czynników zewnętrznych (np. wysokiej temperatury otoczenia), niegroźnych dolegliwości jak również poważnych chorób. Często związana jest z przyjmowanymi lekami, intensywnym wysiłkiem fizycznym oraz małą ilością spożywanych płynów. Utrzymująca się przez dłuższy okres czasu suchość błony śluzowej jamy ustnej nie powinna być przez nas bagatelizowana, gdyż może być objawem choroby. Kserostomia jest często objawem chorób ogólnoustrojowych, takich jak m.in.: niewyrównana cukrzyca (poliuria), nadczynność tarczycy, kamica i stany zapalne ślinianek, mucowiscydoza, sarkoidoza, RZS, toczeń rumieniowaty, zespół Sjogrena, ostra niewydolność nerek.

Kserostomia w większości przypadków towarzyszy chorobom ogólnoustrojowym, w wyniku których dochodzi do upośledzenia czynności gruczołów ślinowych. Do chorób tych zalicza się m.in. nadczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę, chorobę Parkinsona, chorobę Alzheimera oraz AIDS. Kserostomia może też wynikać z działania niektórych leków. Do leków zmniejszających wydzielanie śliny należą m.in. moczopędne, antyarytmiczne, immunosupresyjne, przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne, przeciwzapalne, stymulujące układ immunologiczny czy obniżające ciśnienie krwi. U osób zdrowych uczucie suchości może pojawić się przy małej podaży płynów lub w wyniku działania stresu.

Oprócz odczucia suchości jamy ustnej, pacjenci z kserostomią prawdziwą borykają się z innymi dolegliwościami. Należą do nich m.in. trudności w jedzeniu, połykaniu, potrzeba popijania pokarmów suchych, zaburzenia czucia i smaku, ból, pieczenie i suchość języka, pękanie warg, problemy z wymową, nieprzyjemny zapach z ust. Pacjenci mają też potrzebę częstego popijania, żucia gumy czy ssania cukierków, aby poprawić komfort w ustach. Ślina odgrywa ważną rolę w utrzymaniu tkanek miękkich i zębów w zdrowiu. Jej niedostateczna ilość sprzyja kumulacji płytki nazębnej, co będzie skutkować skłonnością do stanów zapalnych jamy ustnej, w tym zakażeń grzybiczych oraz rozwoju próchnicy zębów. Może też pojawić się trudność w użytkowaniu protez ruchomych – pogorszenie ich tolerancji i stabilności. W takich warunkach nietrudno o spadek apetytu, a w konsekwencji o powstanie niedoborów żywieniowych. Dochodzi do ogólnego pogorszenia nastroju i jakości życia.

W przypadku diagnostyki, istotne jest rozróżnienie, czy mamy do czynienia z kserostomią prawdziwą czy rzekomą, gdyż zmniejszone wydzielanie śliny niesie za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia tkanek miękkich jamy ustnej oraz zębów. Podstawą jest wnikliwy wywiad i badanie lekarskie, uzupełnione o tzw test Foxa (zestaw 10 kluczowych pytań, na które odpowiada pacjent). Czasami będą one wystarczające do postawienia diagnozy. W razie potrzeby można rozszerzyć diagnostykę o specjalistyczne badania ilości i jakości wydzielanej śliny, a także obrazowanie (tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny) oraz biopsję gruczołów ślinowych.

Leczenie kserostomii jest trudne i nie zawsze przynosi zadowalające efekty. Jeżeli suchość w ustach spowodowana jest chorobą ogólnoustrojową czy działaniem leków, należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym i omówić możliwości złagodzenia dolegliwości. Leczenie przyczynowe powinno być zawsze podstawowym sposobem postępowania. W leczeniu objawowym stosuje się substytuty śliny, tzw. sztuczną ślinę, która nawilża i powleka błonę śluzową jamy ustnej, zapobiegając na jakiś czas uczuciu suchości w ustach. Sztuczna ślina może występować w postaci sprayu do jamy ustnej, żeli, tabletek do ssania, płynu czy gum do żucia. Jeśli jest dodatkowo wzbogacona związkami fluoru, będzie działać korzystnie na zęby, zmniejszając ryzyko rozwoju próchnicy. U niektórych pacjentów można też stosować tabletki zwiększające wydzielanie własnej śliny.

W celu zapobiegania kserostomii zaleca się także wzmożoną higienę jamy ustnej.
Wśród skutecznych metod terapeutycznych można także wymienić:
-Spożywanie krowiego mleka, które nie tylko nawilża i odżywia nabłonek jamy ustnej, ale pozytywnie wpływa na remineralizację szkliwa zębów.
-Płukanie jamy ustnej siemieniem lnianym, dzięki czemu nawilżymy błony śluzowe jamy ustnej i gardła.
-Płukanki z szałwii, które działają antyseptycznie.
-Częste picie niewielkich ilości wody, co zapobiega również odwodnieniu.
-Ograniczenie ilości cukru w diecie, by zapobiegać rozwojowi próchnicy.
-Ograniczenie ilości spożywanej soli.
Spożywanie produktów bogatych w tiaminę (witamina B1).
-Rezygnacja z używek (papierosów i alkoholu).
-Wspomaganie produkcji śliny poprzez żucie gumy bez cukru lub suszonych śliwek.