Hiperkaliemia

Hiperkaliemia to zbyt duże stężenie potasu we krwi, powyżej 5,5 mmol/l. Najczęstszą przyczyną jest stosowanie leków upośledzających nerkowe wydalanie potasu u osób z przewlekłą chorobą nerek. W ciężkich przypadkach hiperkaliemii może wystąpić osłabienie i porażenie wiotkie. Ciężka hiperkaliemia jest stanem zagrożenia życia i wymaga leczenia w szpitalu.

Główne przyczyny hiperkaliemii:
– Upośledzenie wydalania potasu przez nerki (wydalanie potasu odbywa się głównie z moczem). Podłożem zaburzenia może być ostra lub przewlekła niewydolność nerek, hipoaldosteronizm hiporeninowy, niedobór aldosteronu, przyjmowanie niektórych leków- np. inhibitorów konwertazy angiotensyny, sartanów, blokerów receptora aldosteronowego i inne;
– Nadmierna podaż potasu u osób z zaburzoną czynnością nerek lub upośledzonym dokomórkowym transportem potasu (np. nadmierne spożycie potasu w suplementach diety);
– Upośledzenie transportu potasu do komórek (np. zablokowanie receptora adrenergicznego β2, neuropatia wegetatywna);
– Nadmierne uwalnianie potasu z komórek. Przyczyną mogą być: rabdomioliza, zespół rozpadu nowotworu, sepsa, hipertermia złośliwa czy kwasica nieoddechowa.

Hiperkaliemia często może mieć przebieg bezobjawowy, szczególnie w przypadku powolnego, stopniowego wzrostu stężenia potasu (nawet przy dużej hiperkaliemii). Jeśli symptomy występują, dotyczą przede wszystkim czynności układu nerwowego i mięśniowego.

Do objawów hiperkaliemii można zaliczyć:

– osłabienie lub porażenie mięśni szkieletowych,
– osłabienie odruchów ścięgnistych (czyli np. odruchu kolanowego),
– zaburzenia rytmu serca (takie jak bradykardia, asystolia, migotanie komór),
– spadek objętości wyrzutowej serca,
– zmiany w zapisie EKG (np. skrócenie odstępów QT, poszerzenie zespołów QRS),
– parestezje, czyli zaburzenia czucia (mrowienie, drętwienie, uczucie gorąca lub zimna),
– splątanie.

Hiperkaliemia rozpoznawana jest na podstawie oznaczenia stężenia potasu we krwi i stwierdzenia, że jest ono powyżej zakresu normy. Dalsze badania, które zwykle wykonuje się w razie stwierdzenia hiperkaliemii, to EKG i stężenie kreatyniny w surowicy krwi (w celu oceny wydolności nerek). W EKG mogą być widoczne nieprawidłowości spowodowane zbyt dużym stężeniem potasu. Niektóre z tych nieprawidłowości wskazują na zagrożenie nagłym zatrzymaniem pracy serca (np. bardzo wolny rytm, blok serca).

W trakcie leczenia hiperkaliemii ważne jest usunięcie przyczyny, która spowodowała zwiększenie stężenia potasu we krwi oraz usunięcie nadmiaru potasu z organizmu, jeżeli hiperkaliemia stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta. W przypadku łagodnej hiperkaliemii, u chorego bez objawów, nieprawidłowości EKG, nowych ostrych chorób lub pogorszenia chorób przewlekłych, lekarz zwykle zaleca zmianę leków i ich dawek (jeżeli hiperkaliemia została spowodowana lekami) oraz unikanie produktów bogatych w potas (owoce, soki owocowe, ziemniaki itp.), a po kilku dniach zleca kontrolne oznaczenie elektrolitów. Może dodatkowo przepisać lek moczopędny w celu przyspieszenia usunięcia potasu z moczem. Gdy hiperkaliemia jest poważna lub stanowi zagrożenie (występują objawy lub stwierdza się zmiany w EKG), pacjent wymaga leczenia w szpitalu. Wtedy należy wykonać hemodializę. W niektórych przypadkach skuteczne okazuje się również podanie leków na przeczyszczenie lub zrobienie lewatywy. Jeżeli mamy do czynienia z kwasicą (towarzyszy często chorobom nerek), można zastosować wodorowęglany, pod warunkiem że nie stwierdzono wcześniej obrzęku płuc, hipokaliemii (niedobór potasu) czy hipernatremii (nadmiar sodu).

W przypadku ryzyka wystąpienia hiperkaliemii należy regularnie kontrolować stężenie potasu we krwi. Najwięcej przypadków hiperkaliemii jest spowodowanych przyjmowaniem leków zwiększających stężenie potasu we krwi. Najskuteczniejszy sposób zapobiegania hiperkaliemii stanowi ostrożne stosowanie tych leków u pacjentów z chorobą nerek, cukrzycą lub niewydolnością serca. Zwykle nie należy stosować jednocześnie więcej niż jednego z tych leków, gdyż zagrożenie hiperkaliemią w takich przypadkach rośnie. Nie wolno na własną rękę stosować suplementów potasu, jeżeli przyjmuje się leki z powodu niewydolności serca, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy lub obecna jest choroba nerek. Dotyczy to również niesteroidowych leków przeciwzapalnych.