Padaczka — co to za choroba?

Padaczka, znana również jako epilepsja, to przewlekła choroba mózgu, która powoduje zaburzenia czynności neuronów i prowadzi do napadów padaczkowych. Napady padaczkowe są konsekwencją czasowych, gwałtownych i wzmożonych wyładowań bioelektrycznych w neuronach mózgu. Mogą one manifestować się różnymi objawami, takimi jak drgawki, utrata przytomności, lub inne symptomy psychiczne, wegetatywne i somatyczne. Padaczka może mieć różne przyczyny, zarówno genetyczne, jak i wtórne, czyli spowodowane innymi chorobami lub urazami mózgu. Diagnoza padaczki opiera się na obserwacji objawów pacjenta i badaniach dodatkowych, takich jak EEG (elektroencefalografia).

Padaczka jest chorobą przewlekłą, ale można ją kontrolować za pomocą odpowiedniego leczenia, które może obejmować farmakoterapię, terapię dietetyczną lub, w niektórych przypadkach, procedury chirurgiczne. Ważne jest również wsparcie społeczne i edukacja pacjenta oraz jego bliskich, aby pomóc w radzeniu sobie z chorobą i zapobiec ewentualnym powikłaniom emocjonalnym i społecznym.

Leki na padaczkę — co należy o nich wiedzieć?

Epilepsja jest chorobą neurologiczną, polegającą na zaburzeniu przekazywania impulsów elektrycznych między komórkami nerwowymi. Do głównych zadań leków przeciwdrgawkowych należy zminimalizowanie prawdopodobieństwa ataku epilepsji lub ewentualnie zmniejszenie jego intensywności. Mogą one stabilizować błony komórkowe neuronów (przeciwdziała to rozprzestrzenianiu się impulsów) lub przywracać równowagę pomiędzy neuroprzekaźnikami pobudzającymi i hamującymi. Leki przeciwpadaczkowe zawsze powinny być dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta [1,2].

Jakie są klasyczne leki na padaczkę?

Najstarsze leki przeciwpadaczkowe pierwszej generacji to m.in. wymienione fenobarbital, fenytoina, etosuksymid, ale również m.in. prymidon (np. Mizodin). Z kolei do leków drugiej generacji zaliczamy głównie benzodiazepiny, karbamazepinę czy walproiniany [1,2].

Pochodne dibenzoazepiny

Benzodiazepiny działają poprzez stabilizację błony neuronów, blokując kanały sodowe. Dodatkowo hamują rozprzestrzenianie się impulsów poprzez uwalnianie przekaźników. Trzeba pamiętać, że leki z tej grupy nasilają działanie innych środków nasennych oraz wchodzą w interakcję z lekami zwiotczającymi mięśnie. Co gorsze, mogą być uzależniające, a co więcej, nie wolno ich łączyć z narkotykami i alkoholem.

Przykładowe leki z tej grupy to np.:

• okskarbazepina np. Karbagen czy Oxepilax;
• karbamazepina np. Amizepin czy Tegretol;
• lorazepam np. Lorafen;
• klonazepam np. Clonazepamum TZF czy Antelepsin;
• diazepam np. Relsed czy Relanium [1,2].

Pochodne mocznika

Najbardziej znanym przedstawicielami należącym do tej grupy jest fenytoina (np. Phenytoinum WZF). Jest podawana dożylnie, a jej podawanie powinno być monitorowane ze względu na występujące przy przedawkowaniu objawy neurotoksyczne. Pochodne mocznika blokują kanały sodowe, zmniejszając przepuszczalność błony neuronu dla sodu. Fenytoina jest stosowana w częściowych i uogólnionych napadach padaczkowych [2,3].

Sulfonamidy

Są to leki moczopędne, a  ich działanie polega na hamowaniu aktywności enzymu anhydrazy węglanowej. Powoduje to w konsekwencji zahamowanie wytwarzania jonów wodoru i prowadzi do hamowania resorpcji jonów sodu w kanalikach nerkowych, co powoduje stabilizację błon komórkowych. Przykładowe leki to zonisamid np. Zonisamidum Glenmark czy sultiam np. Ospolot [2,3].

Imidy

Ta grupa leków blokuje kanały wapniowe w neuronach, przez co zapobiega wydzielaniu katecholamin i rozprzestrzenianiu się impulsów. Najbardziej znanym przedstawicielem jest etosuksymid np. Petinimid [2,3].

Leki wpływające na GABA

Głównym reprezentantem tej grupy jest gabapentyna (np. Gabacol czy Gabagamma), która zwiększa produkcję i uwalnianie GABA, dzięki czemu nasila przewodnictwo GABA-ergiczne, a aktywność bioelektryczna neuronów jest zahamowana. Z kolei wigabatryna (np. Vigabatrin czy Sabril) blokuje rozkład GABA, jako inhibitor GABA-aminotransferazy. Dodatkowo walproiniany, takie jak kwas walproinowy (np. Convulex czy Depakine) czy walproinian magnezu (np. Dipromal) prowadzą do syntezy enzymów GABA [2,3].

Barbiturany

Barbiturany są kojarzone najczęściej z ich wpływem uspokajającym i nasennym. Część z nich może być również wykorzystana jako leki przeciwpadaczkowe, ale to zastosowanie jest mocno ograniczone przez ich działania euforyzujace i uzależniające. Pod żadnym pozorem nie wolno ich łączyć z etanolem, bo może to doprowadzić do zapaści. Należą do nich m.in. fenobarbital (np. Luminalum), metylofenobarbital (Prominalum) czy benzobarbital (np. Benzonal) [2,3].

Jakie są nowe leki na padaczkę? III generacja leków przeciwpadaczkowych

Bardziej interesującą grupę stanowią nowe leki przeciwdrgawkowe, które są określane jako III generacja. Do najważniejszych leków tej grupy należą:

• wigabatryna, analog GABA, preparaty to m.in. Vigabatrin czy Sabril;
• zonisamid, działa na zależne od potencjału elektrycznego kanały wapniowe i sodowe, moduluje proces hamowania w neuronach w układzie GABA-ergicznym oraz stymuluje neurotransmisję dopaminergiczną i serotoninergiczną, np. Zonisamidum Glenmark;
• lamotrygina ma działanie podobne do karnbamazepiny i fenytoiny, ale dodatkowo ma działania hamujące na uwalnianie glutaminianu w synapsach np. Lamitrin czy Symla;
• gabapentyna nasila przewodnictwo GABA-ergiczne np. Gabacol czy Gabagamma;
• topiramat blokuje kanały sodowe zależne, zwiększa aktywność GABA, wykazuje antagonizm wobec receptora dla kwasu glutaminowego, np. Oritop czy Topamax;
• tiagabina blokuje transporter kwasu gamma-aminomasłowego GAT-1, np. Gabitril;
• okskarbazepina jest prolekiem karbamazepiny, np. Karbagen czy Trileptal;
• lewetiracetam wpływa na stężenie jonów wapnia w komórkach nerwowych, np. Keppra czy Normeg;
• styrypentol nasila hamowanie GABA-ergiczne i zwiększa stężenie kwasu gamma-aminomasłowego, np. Diacomit;
• pregabalina, analog GABA np. Egzysta, Pragiola.

Należy pamiętać, że leki przeciwpadaczkowe nowszej generacji mają lepszy profil farmakokinetyczny i z reguły są lepiej tolerowane przez pacjentów, ale ich skuteczność nie jest znacznie wyższa niż leków starszych. Z tego względu dalej ok. 30% pacjentowi cierpi na tzw. padaczkę lekooporną, czekając na nowe leki [1,2].

Jaki jest najnowszy lek na padaczkę?

W 2021 r. do obrotu został dopuszczony nowy, bardzo obiecujący lek — cenobamat. Jest on stosowany w leczeniu uzupełniającym napadów ogniskowych z wtórnym uogólnieniem lub bez dla dorosłych pacjentów, u których stosowano już 2 leki, które nie przyniosły poprawy. Jest to nowa cząsteczką wykazująca wyjątkowy podwójny i komplementarny mechanizm działania (pozytywny allosteryczny modulator receptorów GABA w miejscu wiążącym substancje inne niż benzodiazepiny, jak i preferencyjny bloker długotrwałego prądu sodowego). Z tego względu jest skuteczny zarówno w zapobieganiu napadom drgawkowym, jak i w ograniczeniu ich szerzenia. Był to wyczekiwany lek, szczególnie przez pacjentów, u których nie uzyskano dostatecznej kontroli napadów ogniskowych przy użyciu dostępnych metod leczenia. Oczywiście są podejmowane dalsze kroki, nowe terapie są nadal poszukiwane, aby pomóc jak największej grupie pacjentów z padaczką oporną [4].

Czy leki przeciwpadaczkowe są bezpieczne? Skutki uboczne leków na padaczke

Każdy lek może mieć działania niepożądane. Z reguły leki działające na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak, chociażby leki przeciwdrgawkowe, mogą powodować dużo skutków ubocznych, szczególnie jeżeli są źle dobrane dla konkretnego pacjenta. Na szczęście w przypadku leków stosowanych w epilepsji, poza okresem rozpoczęcia leczenia i momentami zwiększania dawki, najczęściej skutki uboczne nie są groźne. Przykładowe działania niepożądane leków przeciwdrgawkowych to:

• zawroty i bóle głowy;
• nadmierne uspokojenie i wahania nastroju;
• problemy z koncentracją i pamięcią;
• zbyt duże wyciszenie i uspokojenie;
• alergie skórne;
• niewydolność wątroby i nerek;
• przyrost masy ciała;
• niedokrwistość [2].

Jak bezpiecznie stosować leki na padaczke?

Aby bezpiecznie stosować leki przeciwpadaczkowe, ważne jest przestrzeganie wskazówek i wytycznych lekarza. Oto kilka ogólnych wskazówek:

1. Przestrzegaj zalecanej dawki: Stosuj leki zgodnie z zaleceniami lekarza. Nie zmieniaj dawki ani nie przerywaj stosowania leku bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
2. Regularnie przyjmuj leki: Leki te wymagają zazwyczaj regularnego przyjmowania w ustalonych godzinach, aby utrzymać odpowiednie stężenie leku we krwi. Pomijanie dawek lub nieregularne przyjmowanie może obniżyć skuteczność leku.
3. Zwracaj uwagę na możliwe skutki uboczne: Leki przeciwpadaczkowe mogą powodować różne skutki uboczne, takie jak zawroty głowy, senność czy zmiany nastroju. Ważne jest, aby być świadomym możliwych skutków ubocznych i zgłaszać wszelkie obawy lekarzowi.
4. Unikaj alkoholu i innych substancji: Niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą oddziaływać z alkoholem lub innymi substancjami, co może zwiększać ryzyko wystąpienia skutków ubocznych lub zmniejszać skuteczność leku. Skonsultuj się z lekarzem w sprawie potencjalnych interakcji z innymi lekami lub substancjami.
5. Regularnie monitoruj stan zdrowia: Lekarz może zalecić regularne badania krwi lub inne badania kontrolne, aby upewnić się, że lek działa skutecznie i nie powoduje negatywnych skutków dla zdrowia.
6. Informuj o stosowanych lekach: Ważne jest poinformowanie wszystkich dostawców opieki zdrowotnej, włącznie z dentystami czy specjalistami, że stosujesz leki przeciwpadaczkowe. Ta informacja może być istotna, gdy rozważane są inne leki lub metody leczenia.

O czym powinni pamiętać pacjenci chorujący na padaczkę?

Oto ogólne zalecenia dla pacjentów z padaczką, które mogą pomóc w zarządzaniu chorobą:

1. Unikaj czynników wywołujących napady: U wielu osób z padaczką istnieją określone czynniki, które mogą wywoływać napady. Mogą to być takie czynniki jak brak snu, stres, alkohol czy jasne światło. Jeśli potrafisz zidentyfikować czynniki, które wywołują u Ciebie napady, staraj się ich unikać lub minimalizować.
2. Utarzaj regularny rytm snu: Regularny sen jest ważny dla ogólnego zdrowia, a także może mieć wpływ na kontrolę napadów padaczkowych. Staraj się utrzymywać regularny rytm snu, dbaj o odpowiednią ilość snu i stwórz komfortową atmosferę do spania.
3. Unikaj nadmiernego stresu: Stres może wpływać na częstość i nasilenie napadów padaczkowych. Dlatego warto stosować techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, głębokie oddychanie lub joga, aby redukować stres. Ważne jest także zapewnienie sobie odpowiedniego wsparcia emocjonalnego.
4. Unikaj alkoholu i substancji psychoaktywnych: Alkohol i niektóre substancje psychoaktywne mogą obniżać próg padaczkowy i zwiększać ryzyko wystąpienia napadów. Stosuj umiar w spożywaniu alkoholu i unikaj nielegalnych narkotyków.
5. Regularnie odwiedzaj lekarza: Regularne wizyty kontrolne u lekarza są ważne, aby ocenić skuteczność leczenia i dostosować dawkę leków, jeśli to konieczne. Lekarz może również przeprowadzić badania dodatkowe, takie jak EEG, w celu monitorowania aktywności mózgu.
6. Informuj otoczenie o swojej padaczce: Ważne jest, aby bliscy i ludzie w Twoim otoczeniu byli świadomi Twojej padaczki i wiedzieli, jak reagować w przypadku napadu. Udziel im odpowiednich informacji i instrukcji dotyczących udzielania pierwszej pomocy, jeśli będziesz tego potrzebować.
7. Prowadź zdrowy tryb życia: Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i unikanie złych nawyków mogą wspomagać ogólne zdrowie i samopoczucie. To również może wpływać na kontrolę napadów padaczkowych.

Należy jednak pamiętać, że każdy przypadek padaczki jest inny, dlatego ważne jest indywidualne podejście i ścisła współpraca z lekarzem w celu opracowania planu leczenia dostosowanego do Twoich potrzeb.

Podsumowanie

Leki przeciwdrgawkowe dzielą się na 3 generacje. Niestety, pomimo że ma przestrzeni lat udawało się wprowadzić do lecznictwa wiele nowych leków, to odsetek pacjentów opornych na leczenie pozostaje w dalszym ciągu duży. Leki nowszej generacji mają jednak dużą zaletę w stosunku do swoich poprzedników. Są one z reguły dużo lepiej tolerowane przez pacjentów. Dodatkowo nowe leki takie jak cenobamat, dają nadzieję pacjentom z padaczką lekooporną. Być może w najbliższych latach wszystkim pacjentom cierpiącym na padaczkę uda się pomóc.